За незалежнасць — да канца

Ганна КАНДРАЦЮК

— Што гэто за табліца такая? — пацікавіўся Вячаслаў, і мы ўсе за ім... Дошка на вясковай хатцы і на беларускай мове?

— Тут нарадзіўся і жыў Уладзімір Жылка, — прачытаў уголас Вячаслаў.

Насупраць, за жалезнай агароджай і кустамі бэзу, мы прыкмецілі мемарыяльны помнік у гонар паэта.

— Жылка родам з Макашоў, — прыгадалі мы ўраз. Ашаломленыя адкрыццём і шчаслівым здарэннем, вырашылі тут спыніцца.

Наш шафёр, які не чуў пра такога, крыва ўсміхаўся:

— А ёлкі-палкі! — кінуў у наш бок. — Ведзь вам жэ в Медзьведку нада...

* * *

Уладзімір Жылка свядома працягваў місію Багдановіча. Будаваў масты паміж беларускай глухаманню і еўрапейскім парнасам. На працягу кароткага жыцця праявіўся як паэт, літаратурны крытык, перакладчык, рэдактар часопісаў, грамадскі і палітычны дзеяч, настаўнік.

Нарадзіўся 27 мая 1900 года ў сялянскай сямі’і. Бацька будучага паэта працаваў прадаўцом у манапольнай і царкоўнай краме. Першую адукацыю Уладзімір Жылка атрымаў у гарадскім вучылішчы ў Міры.

Вось як у пачатку стагоддзя пісаў пра Мір Напалеон Роўба:

— Мір, старажытнае мястэчка ў Навагрудскім павеце над ракой Міранкай, 45 вёрст ад Навагрудка, 16 вёрст ад Гарадзеі што на чыгуначнай лініі Масква — Бярэсце, 105 вёрст ад Мінска. Зямля ўрадлівая. Жыхароў каля 800 асоб. Валасная ўправа, вясковая школа, шпіталь, пошта, аптэка. У мінулым панавалі тут Ілінічы, яны пабудавалі замак, каб атрымаць тытул графаў. Пасля іх Мір належаў Радзівілам, а ў 1892 г. купіў яго князь Святаполк-Мірскі, атаман казакаў. Руіны замка, наколькі дорага, настолькі безгустоўна, аднавіў. А шкада, гэта і ёсць самавітая гатычная будоўля з пяццю вежамі...

У Макашах Уладзімір Жылка пражыў да 1914 года. У вершах прасякнутых рамантычным духам сустрэнем сляды старажытных руінаў, зварот у мінулае. Невыпадкова — вёска Макашы знаходзіцца на шляху між старажытным Мірам і Ішкалдзю, дзе легендарны гатычны касцёл XV стагоддзя.

* * *

Ідзем на панадворак да Уладзіміра Жылкі.

— Добры дзень! — вітаемся з жанчынай, якая выйшла нам на спатканне.

— Здрасце! — усміхаецца гаспадыня.

— Вы, пэўна, сваячка Жылкі?

— Ой, не, не... мы дачнікі.

— Здалёк?

— Здалёк, аж з-за Масквы.

— Як вы трапілі ў Макашы?

— Мы — ваенныя. Зараз у Беларусі жывем, у Мінску.

Савіна Наталля Сяргееўна запрашае ў хату. У былой святліцы зараз салон. У кухні на хлябной печы сушацца грыбы.

— Дому 150 гадоў, — кажа гаспадыня, — калі куплялі, быў хуже сарая.

Раней тут была школа, магазін, жылі дзве сям’і. Доўгі час дом пуставаў і нішчэў.

Вёска Макашы ажывае летам, калі з’язджаюцца дачнікі. З мясцовых — як сказала Наталля Сяргееўна — асталіся адны старыкі і старухі.

* * *

Паэт, Уладзімір Жылка, малавядомы ў Беларусі. Афіцыйна мяркуецца, што яго творчасць цяжкая для засваення вучням. Справа ў іншым. Вершы Уладзіміра Жылкі глыбокапатрыятычныя. Паэт прапаведаваў ідэю змагання за незалежнасць Беларусі да канца.

У 1914 годзе сям’я будучага паэта апынулася ў Тульскай губерні. Уладзімір працягваў вучобу ў Багародзіцкім агародніцкім вучылішчы. У час рэвалюцыі вярнуўся ў Мінск, дзе пазнаёміўся з Купалам, Бядулем, Чаротам, Родзевічам, звязаўся з тэатральным калектывам „Беларускай хаткі”. Палітычныя ягоныя сімпатыі былі на баку левых эсэраў, супрацоўнічаў з кіраўніком БРА Леапольдам Родзевічам і братамі Канчэўскімі.

З 1921 г. вучыўся ў Карлавым універсітэце ў Празе на гісторыка-філалагічным факультэце. Разам з Ігнатам Дварчаніным заснаваў Асацыяцыю беларускіх прагрэсіўных студэнтаў, выдаваў часопіс „Перэвесла”, „Прамень”, „Наш прамень”. У 1926 г. вярнуўся ў Мінск.

* * *

Дом паэта адшукалі цераз Англію. Тры гады таму.

— У Лондане, у архівах была знойдзена фатаграфія Жылкі на фоне хаты, — кажа Наталля Савіна. — А ў Мінску жыве яго ўнук. Ён і дапамог знайсці гэтае месца. Прыехалі да нас, пыталі, параўноўвалі.

На сцяне ашаляванай хаткі беларускамоўная табліца:

У гэтым доме 27 мая 1900 года нарадзіўся і жыў да 1914 года беларускі паэт, перакладчык, крытык Уладзімір Адамавіч Жылка (1900-1933).

— Ці хтосьці яшчэ цікавіўся паэтам?

Наталля Савіна прыгадала візіт даследчыка Міхася Скоблы, які падарыў зборнік вершаў. Цяпер кніжка ляжыць у салоне, на ганаровым месцы.

Насупраць, метраў пяцьдзесят ад дома, мемарыяльны помнік з партрэтам паэта. Тут Жылка выступае як „беларускі савецкі паэт”. Помнік аздоблены надмагільным пластмасавым вянком з жоўтых руж ды агароджаны жалезнай сеткай.

Да нас, як на заклік, збегліся вясковыя дзеці. Басаногія і цікаўныя.

— Ведаеце, каму гэты помнік?

— Ведаем! — гукнулі хорам. — Тут пахаваны наш паэт.

* * *

Магіла Уладзіміра Жылкі далёка ад родных Макашоў.

Пасля вяртання з Прагі ў Мінск паэт уключыўся ў працэс беларусізацыі. Працаваў з творчай моладдзю, за што прыдбаў сабе канфлікт з верхаводамі „Маладняка” і БелАППа. У выніку змовы хворы на сухоты паэт быў сасланы на пасяленне ў Уржум Вяцкай губерні. Памёр на трыццаць трэцім годзе жыцця. Яго імя было змоўчана ў савецкі час.

Уладзімір Жылка пакінуў багатую спадчыну — зборнікі паэзіі: „Уяўленне” (1922), „На ростанях” (1924), „З палёў Заходняй Беларусі” (1926), крытычную і перакладчыцкую літаратуру. Перакладаў Бадлера, Ібсена, Блока, Міцкевіча, Лермантава.

Свядома працягваў беларускую вызваленчую легенду. Сваім любімым паэтам і духоўным песняром маладой беларускай нацыі лічыў Янку Купалу.

Як піша Уладзімір Калеснік, Жылка як бы знарок быў пасланы ў свет беларускай паэзіі, каб сваім лёсам і словам выявіць яго геаграфічныя і эстэтычныя абсягі^*.

У Макашы, вёску над жывапіснай рэчкай Ушай, дзе пейзаж пазначаны старажытнымі помнікамі мінулага.

^*Ростані волі — З заходне-беларускай паэзіі, „Мастацкая Літаратура”, Мінск 1990.