Жывем бядуючы

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Спусціўшыся з высакаватай горкі перад вёскай паказаліся два крыжы: заходні — стандартны дзеравяны і ўсходні — мураваны з царкоўна-славянскім надпісам лацінкай. Стэла апошняга ўваходзіць у стадыю разваліны. Крыж гэты быў пастаўлены жыхарам вёскі, які зараз пасля вайны вымушаны быў выехаць на ўсход. Яго ў 1999 годзе аднаўляў жыхар супрацьпаложанага дома...

Па берніцкай вуліцы, зараз пры дарозе з Сынкоўцаў і Новага Двара, стаіць імпазантны чыгунны ўсходні крыж. Пастаўлены ён быў у царскі час, але захаваўся выдатна. Распытаць пра яго зайшоў я ў хату, у гародчыку якой той крыж стаіць.

Два мужчыны папівалі піўцо. Жанчына, па-польску, тлумачыла мне, што крыж стаіць так даўно, што пра яго пачаткі ніхто і не помніць. Рашыла, аднак, завесці мяне да мясцовых старажылаў...

Жыццё часам прыносіць нечаканыя сюрпрызы. Акурат пры мне адслужыў свой тэрмін дзвярны замок: клямка круцілася навокал і дзверы немагчыма было адкрыць знутры. Давялося вымаць зімовае акно і выходзіць аконным праёмам...

Згаданы чыгунны крыж быў пастаўлены ў сівую мінуўшчыну; людзі хварэлі і паставілі крыж; адбылося гэта ў дзень святога Марка. І такая ўжо ўсталявалася традыцыя, што ў той дзень, пад канец красавіка, служыцца малебен і ў навадворскай царкве, і ў сідранскім касцёле. Калі бацюшка асвячае пасху, тады перад крыж выносяць стол і там адбываецца той рытуал.

Надпіс на крыжы „ЭТОТЪ ПАМЯТНИКЪ ПОСТАВЛЕНЪ ОТЪ КРЕСТЬЯНЪ ДЕРЕВНИ БЕРНИКОВО ЧТОБЫ БОГЪ ХРАНИЛЪ ОТЪ НЕСЧАСТІЯ” заставіў мяне пацікавіцца сапраўднай назвай вёскі: Бернікі ці Бернікова. Мясцовыя людзі сваю вёску называюць Бернікамі.

Бернікі тры разы ў мінулым стагоддзі гарэлі. Перыяд абязлюдзеласці ў час бежанства будынкі вытрымалі; няшчасці з’явіліся пазней. 2 жніўня 1939 года адна жанчына зацерушыла агонь. Калі праваслаўныя жыхары вёскі вярнуліся з Ячна са свята Ільі, у вёсцы ўжо былі папялішчы.

Неўзабаве ўспыхнула вайна. Немцы ў Бернікі не дайшлі, спыніліся на рацэ Сідры. Насталі саветы і яны ў маёнтку ў Мікелеўшчыне зрабілі калгас і пасялілі туды пагарэльцаў; так жыхары Бернікаў сталі калгаснікамі. Неўзабаве настаў немец і нядаўнія калгаснікі вярнуліся ў сваю вёску, у зямлянкі. Пасля вайны з таго маёнтка ўсё паразбіралі...

Пад немцам у наваколлі дзейнічала польская партызантка; свае вяскоўцы там хадзілі, нават сутычкі з немцамі былі. Пасля вайны тры сям’і вымушаны былі выехаць у СССР, бо раней з саветамі супрацоўнічалі; выехалі двух Юргеляў і Стаяк. Апошняга прыйшлі забіць, але ён уцёк і пад крыжам прылёг і яго не знайшлі, а пасля выехаў у Гродна. Адзін з Юргеляў перад ад’ездам са сваёй радзімы паставіў згаданы на пачатку крыж.

Пасля вайны калгаса ў Берніках не арганізавалі, толькі чыноўнікі дакучалі: забіралі з гміны зямлю калі хто чаго не вырабіў. І яшчэ два разы хлопцы падпалілі вёску.

Пайшоў я далей па вуліцы. Перад адным з панадворкаў каля расчыненых наўсцяж варот прылёг сабака вялікі як цяля. Калі я праходзіў побач, ён з брэхам накіраваўся да мяне. Я захіліўся сумкай і абышоў гэтыя вароты; сабака вярнуўся на свой пост. Палітычны сабака, падумалася мне, ён жа пільнуе сваёй вотчыны ў Берніках гэтаксама як іншыя славутасці ў Мінску або Празе...

Усёй вёскі, якая з любоўю прытулілася да ўзгоркаў роднай зямелькі, я не абходзіў, але і так відаць тут грамадскую восень. Стадолаў амаль ужо няма, асталіся адно слупы. Калі нават хто яшчэ нешта збірае з поля, дык кладзе ўраджай між тымі слупамі ў стог або піраміду.

Зайшоў я да солтыса. Солтыс з суседам папівалі піўцо; солтысіха рыхтавалася пячы кашанку і хлеб.

— Гаспадары ў вёсцы лічаныя, — сказалі мне. — Спецыялістычных гаспадарак няма, няма ніякай работы. Людзі з гаспадарак жывуць. Гарэм і робім, гарэм і робім. Жывем бядуючы, так і ўсе жывуць. Хлеб пячэм, бо хто хоча, той пячэ, а мы свой хлеб любім. Не плачам, кепска няма. Вада свая, водаправода няма, але ў гміне ў Сідры абяцаюць, што ўжо ў наступным годзе праложаць. У гэтым годзе зацягнулі тэлефоны, усе плацілі — ці далёка каму было, ці блізка — па 1 200 злотаў.

Мае сімпатычныя суразмоўцы вельмі гарманізавалі са сваёй ціхай вёскай. Нават солтысаў світэр быў адмыслова падобны на Бернікі: вельмі ж ужо ён ажурны зрабіўся...