Лістападаўская драма

Уладзімір ЛАПЦЭВІЧ

Шчыра кажучы, гэты самы крызіс выспяваў ужо даволі доўгі час. Карані яго варта шукаць у 1996 годзе, калі ў выніку сумнавядомага рэферэндуму выканаўчая ўлада на чале з прэзідэнтам Лукашэнкам фактычна вызваліла сябе ад якой-небудзь сур’ёзнай процівагі з боку парламента і Канстытуцыйнага суда. Тады вынікі яго не былі прызнаны Захадам, а працяг прэзідэнцкіх паўнамоцтваў на два гады быў азначаны як нелігітымны.

Наступны выбух непрыязнасці адбыўся на наступны год. І быў звязаны з незаконным высяленнем амбасадараў шмат якіх заходніх краін з іхніх рэзідэнцый у пасёлку Дразды пад Мінскам. Многія ўжо тады палічылі, што адносіны з Захадам у Беларусі падарваныя на вельмі працяглы час. Але, як аказалася, будучыня прыхавала яшчэ не адзін „цікавы” момант у беларуска-еўрапейскіх дачыненнях. Дакладней, дачыненнях А. Лукашэнкі і яго атачэння з кіраўніцтвам большасці еўрапейскіх дзяржаў. Пра ўсіх іх казаць няварта, дастаткова толькі ўзгадаць непрызнанне беларускага лідэра як дэмакратычна абранага пачынаючы з 1999 года, непрызнанне за адпаведныя нормам не толькі дэмакратыі, але і ўласна беларускага выбарчага заканадаўства выбараў у Палату прадстаўнікоў у 2000 годзе, ну і, нарэшце, аналагічнае непрызнанне вынікаў прэзідэнцкіх выбараў летась.

У той час як стасункі паміж Беларуссю і заходнімі краінамі, а таксама міжнароднымі арганізацыямі кшталту Рады Еўропы, АБСЕ, Еўрасаюза ўскладняліся, яе саюзніца Расія імкнулася па знешнепалітычных і знешнеэканамічных напрамках заваяваць найбольшы аўтарытэт. Таму і стаўшы рэальнасцю ўваход шэрагу былых сябраў Варшаўскай дамовы ў НАТА не ўспрымаўся апошняй надта хваравіта. Наадварот, Расія стала, як кажуць, набіраць ачкі, заявіўшы аб шчыльным супрацоўніцтве з гэтым ваенна-палітычным блокам. У выніку, Беларусь пад уладай А. Лукашэнкі засталася адзінай на кантыненце з успрыманнем новых міжнародных рэалій з пазіцый часоў процістаяння ідэалогій. Хаця, папраўдзе кажучы, нейкай зразумелай ідэалогіі, акрамя прапаганды неабходнасці мацавання асабістай улады сённяшняга беларускага лідэра, ва ўнутранай палітыцы кіраўніцтва дзяржавы заўважыць цяжка. Тым не менш, антызаходняя і антыамерыканская істэрыя там перажывае рэнесанс.

Пражскі саміт Рады Еўраатлантычнага партнёрства, у якое Беларусь увайшла на пачатку 90-х гадоў, для цяперашняга беларускага прэзідэнта стаў свайго роду адказам не толькі на дзёрзкія, надта эмацыйныя выказванні ў бок НАТА, ЗША, Еўропы, але і на паводзіны з місіяй АБСЕ у Мінску, сябры якой з-за непрацягнення віз пазбавіліся магчымасці выконваць свае функцыі. Кіраўніцтва НАТА і ЗША адразу выказаліся супраць прыезду на саміт А. Лукашэнкі, зважаючы на згаданыя раней чыннікі, а таксама пагаршэнне сітуацыі з палітычнымі свабодамі і правамі чалавека ў Беларусі.

Так адбылося, што ўвесь гнеў беларускага кіраўніка пачаў вылівацца на Чэхію яшчэ да таго, як тая канчаткова вырашыла не даваць яму аднаму з усёй беларускай дэлегацыі ўязной візы. Пагрозы далі свой вынік — цяпер еўрапейскія прэзідэнты не лічаць свайго беларускага калегу роўным сабе і не жадаюць сядзець з ім нават у адной зале. А 14 краін Еўрасаюза ўвогуле забаранілі уезд на сваю тэрыторыю васьмярым вышэйшым беларускім чыноўнікам. Прычыны ўсё тыя ж.

Як казаў класік — калі зоркі ў небе ўспыхваюць, значыць гэта камусьці патрэбна. Беручы пад увагу хваравітую рэакцыю А. Лукашэнкі на такі паварот справы, яму наўрад ці прыемна адчуваць сябе ізгоем. Еўропе, як кажуць, ні цёпла, ні халодна, бо такім рашэннем яна падводзіць рысу пад беспаспяховымі спробамі паўплываць на беларускае кіраўніцтва дыпламатычнымі намаганнямі і, што называецца, „умыла рукі”. Цікавай аказалася рэакцыя Расіі на фактычную знявагу бліжэйшага саюзніка. Расійскі міністр замежных спраў С. Іваноў стрымана назваў дзеянні чэхаў „перажыткам халоднай вайны”. Гэткі напаўспачувальны прысмок, які нічога не значыць і ні да чаго не абавязвае.

Таму падаецца, што выйграла ад лістападаўскай драмы беларускага прэзідэнта менавіта крамлёўскае кіраўніцтва, для якога ўсё менш прычын размаўляць з ім як з лідэрам хоць і братняй, але усё ж іншай дзяржавы, і ўсё больш падстаў бачыць у асобе Аляксандра Лукашэнкі васальнага кіраўніка падуладнай тэрыторыі.