Масціха

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Аўтобусы пэкаэсу ў Масцісе не спыняюцца, таму заехаў я ў суседняе Лазова. І тут, адразу, трапіў у вочы лацінскі крыж у агародчыку каля вуліцы з загадкавым надпісам: „Na Pamiatke 1905 r. Tolerancji Religijnej EMILIJA NIEWIAROWSKA”. Зайшоў я ў хату за тым крыжам, каб высветліць тайну надпісу. Двое пажылых жыхароў ахвотна мне пра яго расказалі...

Пасля студзеньскага паўстання 1863 года царскія ўлады адабралі католікам касцёл у Ружаным Стоку і яны вымушаны былі маліцца ў драўняным касцёле ў Дуброве. Той касцёл трухлеў, але ўлады не дазвалялі ставіць новы. Людзі ўсё ж такі ўхітрыліся, за адну ноч разабралі стары касцёл і на яго месцы залілі фундамент пад новы, мураваны. Ціск неталерантнасці паслабеў. Да гэтага часу шматлікія людзі выехалі ў Амерыку, там зарабілі грошы і, калі тут пабольшала свабода, вярнуліся на бацькаўшчыну. Некаторыя з іх паставілі помнікі канфесійнай адлізе, у іх ліку і спадарыня Невяроўская.

Спытаў я і пра крыж у Масцісе, але яны пра яго нічога мне не ўмелі сказаць. Гэтаксама і ў іншай хаце. Там паінфармавалі мяне, што ў Масцісе — палова праваслаўных і асцераглі:

— Oni sa jacys inni.

Мае суразмоўцы, хаця між сабою не маглі стрымацца ад карыстання беларускай лексікай, са мною гаварылі толькі па-польску, хаця я да іх — на іхняй „простай” мове. Відаць, калі завітаў у іх хату нейкі „пан”, тады з ім абавязкова трэба гутарыць па-панску.

Між Лазовым і Масціхай, каля расхадных дарог, стаіць крыж з надпісам на прамавугольнай каменнай калоне: „JNKZ BRON NAS OD NAGLEJ I NIESPODZIEWANEJ SMIERCI I WSZELKIEGO UPADKU CALEJ WSI POSWIECONY 1880 R”. А на самым крыжы таблічка „INRI”...

На згаданым у пачатку крыжы ў Масцісе надпіс: „Сей памятникъ поставленъ отъ православныхъ дер. Мостиха воину ИВАНУ ОМЕЙЛУКУ избиенному на поле брани 28 сентября 1914 г.” Зайшоў я ў хату, што найбліжэй крыжа, але гаспадыня рашуча паведаміла мне, што яна вельмі занятая, а да таго ж яна нічагусенькі не ведае і зарэкамендавала пытацца ў іншых.

Уступіў я на солтысаў панадворак. Солтысаў бацька, мужчына пад семдзесят, накіраваў мяне да суседкі, падказваючы:

— Толькі скажы ёй, што ты рускі!

На жаль, не давялося мне падшывацца „рускім”, бо не было яе дома. Усё ж такі знайшоў я пляменніка згаданага ў эпітафіі Івана Амейлука. Сказаў ён мне, што салдат загінуў неўзабаве пасля выезду на фронт, а бацька паставіў помнік сыну...

На другім канцы Масціхі стаіць крыж на памаляванай чорным біяцыдам драўнянай калоне, на ім малітва: „OD GNIEWU TWEGO WYBAW NAS PANIE. MOSCICHA 1.XI.1946”. Распытваў я пра яго жыхара суседняй хаты. Ён мне сказаў, што той крыж быў напэўна пастаўлены намнога раней, чым на ім напісана. Калона дубовая, але была падгніла і крыж паваліўся. Калі настала „Салідарнасць”, крыж паднялі і абнавілі. Спытаў я яшчэ майго суразмоўцу, колькі часу ён жыве ў Масцісе.

— Сорак гадоў, — адказаў мне.

Масціха, як і навакольныя вёскі, наводзіць песімізм. Відаць тут глыбокі застой. Гаспадарчыя будынкі, калі іх не раскідалі людзі, развальваюцца самыя. Астаюцца толькі жылыя дамы, яшчэ дзе-нідзе з вельмі прыгожай аддзелкай. У Масцісе каля дзесятка дзяцей — здавалася б: у вёскі будучыня. Толькі не відаць у тае будучыні будучыні...