Яны ўжо не беларусы?

Міхась СЦЕПАНЮК

Перапіс закончыўся, аднак мае гутаркі ў стылі: „А на якой мове размаўляюць твае дзяды?” працягваюцца. Вядома як гучала пераважная большасць адказаў: „Жывем у Польшчы, таму мы — палякі”, або „Калі ты беларус, дык выязджай да Лукашэнкі”— гэта найбольш характэрныя выказванні.

Пасля некалькіх месяцаў размоў з равеснікамі ўдалося мне вылучыць наступныя віды адказаў аўтараў.

1. „Палякі”-радыкалы

Давялося мне падчас канікул сустрэць маладога чалавека, які на пытанне пра нацыянальнасць не толькі цвёрда адказаў, што ён паляк, але яшчэ сцвердзіў, што ў Польшчы... зусім няма беларусаў! Паводле яго, увесь беларускі рух гэта выдумка людзей, якія дзякуючы гэтаму хацелі дасягнуць матэрыяльныя карысці. Пачуў я таксама, што ўсе падляшскія беларусы гэта проста палякі, якія русіфікаваліся ў ранейшы час... Жах і нічога больш.

2. „Палякі”-прапагандысты

З гэтай групай сутыкнуўся я перад перапісам насельніцтва. Дзень пасля таго як развесілі мы, супольна з сябрамі белліцэя, лістоўкі, з заклікам назваць сябе беларусамі, на сценах побач лісткоў паявіліся другія. Гаварылася ў іх, што „мы” (па сённяшні дзень не ведаю хто) — палякі і, што мы не павінны дазволіць „zbialorusyfikowac sie”. Цікава. Упершыню ў сваім, праўда, кароткім жыцці, пачуў я аб працэсе „беларусізацыі”. Але адказу на пытанне хто, дзе і каго беларусіфікуе на альтэрнатыўных лістоўках я не змог знайсці.

3. Практычныя „палякі”

Падчас аднаго з летніх падарожжаў затрымаліся мы на начлег у адной з падляшскіх вёсак. Вечарам, ля вогнішча, канцэртаваў мой сябра-бард. Гукі ягонай цудоўнай музыкі прыцягнулі прыгажунь, якія прыехалі ў вёску на канікулы. Былі яны вельмі здзіўлены мовай, на якой мы між сабой гаварылі. Сказалі, што на падобнай „дзіўнай мове” размаўляюць іхнія дзяды. На пытанне пра гэты смешны дыялект адказалі, што не ведаюць яго, бо ён ім да нічога ў жыцці не будзе патрэбны. Фактычна, на што нам гаварыць на мове, якая ніколі нам не спатрэбіцца? Тое ж скажа кожны нявінны вучань, якога „застаўляюць” вывучаць беларускую мову.

4. „Палякі”-гісторыкі

„Тут ніколі не было ніводнай Беларусі!” — такую заяву чуў я многа разоў. Падобныя ды іншыя гістарычныя факты прадстаўлялі мне рэпрэзентанты магутнай групы „гісторыкаў”. Вядома, гістарычных аргументаў было шмат: пра тое, што ніколі беларусы не мелі дзяржавы, дзе гаварылася б на роднай мове. Давялося мне нават пачуць нейкую бяссэнсіцу пра тое, што беларусаў тут проста... прывезлі.

5. „Ціхія”, але беларусы

Размова з гэтай дзяўчынай здавалася мне нецікавай. Адказы штампаваныя: польская мова ў гутарках з бацькамі (пра сяброў нават не запытаўся), бабуляй, дзедам. Наступным было пытанне пра нацыянальнасць. У гэты момант мая субяседніца паглядзела на мяне быццам на нейкага ідыёта. Яе вочы нібыта гаварылі: „Не пытайся, дурны, пра вядомыя справы”. „Наступная палячка”, — падумаў я. Па дзвюх секундах я пачуў упэўнены адказ: „Беларуска”.

* * *

Груп падляшскай моладзі можна вылучыць яшчэ больш. Хопіць успомніць шматлікіх „тутэйшых” ці падляшскіх украінцаў.

У гэтым месцы трэба таксама ўспомніць пра станоўчых герояў падляшскай маладзёжнай рэчаіснасці, гэта значыць — свядомых маладых беларусаў — удзельнікаў Сустрэч „Зоркі”, членаў Клубаў беларускіх спраў у Бельску і Гайнаўцы, удзельнікаў краязнаўчых рэйдаў ды многіх іншых людзей, пра якіх можа я і не чуў.

На жаль, гэтых „ціхіх” ці „галосных” свядомых беларусаў ёсць намнога менш, а будзе яшчэ горш і горш. Параўнанне з іншымі групамі не аптымістычнае: з аднаго боку свядомыя, з другога — „радыкалы”, „прапагандысты”, „гісторыкі”, „практычныя” ды многія іншыя, аднак ужо не беларусы...