У Смольні ідзе рамонт!

Ганна КАНДРАЦЮК

Дачка Язэпа, пляменніца літаратара, працуе тут загадчыцай музея. Зофія Язэпаўна на пачатку сустрэчы навяла парадак, значыць, загадала нашым мужчынам, каб без патрэбы не скалілі зубоў.

Пасля праверыла нашы літаратурныя веды.

— Як думаеце, колькімі псеўданімамі карыстаўся Канстанцін Міцкевіч?

Нашы меркаванні — што пяць або дзесяць — паказаліся наіўнымі.

— Вядома пра яго 70 псеўданімаў, — пачулі мы ад Зофіі Язэпаўны.

Наш класік вылучаўся пачуццём гумару, дзеля канспірацыі друкаваўся як Агарак, Булава Тамаш, Дземяноў Гуз, Дзядзька Карусь, Дзягель Пятрусь, Лапаць Карусь, Свой чалавек, Стары шут ці Ганна Груд. І гэтак далей...

* * *

Музейны комплекс у Смольні ўпісаны ў лясны пейзаж. Можа таму звесткі пра засакрэчанасць і канспірацыю пісьменніка гучаць тут натуральна і рамантычна. Раней мы наведалі Мікалаеўшчыну. Мясціна ўславілася канспірацыйным з’ездам настаўнікаў, пасля якога Колас трапіў у турму. Сёння імем літаратара названы школа і калгас: „Радзіма Якуба Коласа”.

Урочышча Смольня фармальна прыналежыць Мікалаеўшчыне. Міцкевічы жылі тут у 1911-1915 гадах. Прывяло іх сюды фатальнае здарэнне. У падпарадкаванай лесніку Міцкевічу часці знайшлі забітага лася. Гэта азначала адно — канец службы ў Радзівіла. Прыбітая горам сям’я знайшла прытулак у вясковай карчме, пасля Міцкевічы купілі дом і пасяліліся ў Смольні.

Хата ў Смольні раздзелена на дзве часткі. Яе стандарт прыблізна такі як у Альбуці; відаць, што сям’я жыла ў дастатку. У жылой палове захаваны мэбля, вопратка і прылады. На покуці — ікона Міколы Цудатворца.

— Як прыйшлі башлыкі, — нічога ў нас не забралі.

Сям’я савецкага пісьменніка была пад спецыяльнай апекай, не раскулачылі яе, не прыходзілі партызаны. „Башлыкі”, як называюць тут бальшавікоў, не паважыліся скінуць Міколу Цудатворцу.

* * *

Літаратурны музей знаходзіцца ў двухпавярховым мураваным будынку. Пабудавалі яго ў 1982 годзе, у сотую гадавіну. Там архіўныя дакументы аб продках Коласа, гістарычныя звесткі пра Акінчыцы, Альбуць, Мікалаеўшчыну. Знойдзем там фотакопіі асабістых лістоў пісьменніка і дзённікаў, кнігі з дароўнымі надпісамі родным і землякам. Экспазіцыю папаўняе мастацкая частка — карціны і малюнкі на матывы творчасці Якуба Коласа.

Дух канспірацыі спароў нам фокус! Літаратурны музей, дзе мелі надзею адрэагаваць схематычна-этнаграфічную манатоннасць, стаяў закрыты. Ідзе там рамонт і падрыхтоўка да святкавання Каласавіны. 3 лістапада, у гадавіну нараджэння класіка, прыедуць пісьменнікі, выступяць калектывы. Ходзяць чуткі, што прыбудзе „бацька”. Пра візіт Аляксандра Лукашэнкі гаворыцца шэптам.

Усё гэта здзіўляла і правакавала. На прасторным панадворку не было руху — і толькі заядла брахаў увязаны ля хаты загадчыцы сабака, а яго гаўканне неслася рэхам па лесе.

* * *

На суцеху мы разам з Зофіяй Міцкевіч сфатаграфаваліся пад легендарнымі ліпамі.

У жніўні 1912 года тут упершыню сустрэліся Янка Купала і Якуб Колас і на памятку падзеі пасадзілі ліпы. Турысты маюць клопат, каб адназначна сказаць — колькі дрэў пасадзілі літаратары, — лічаць адно — выходзіць другое! З двух пнёў выраслі пяць ліп, іх разгалінаванасць — сімвал развіцця беларускай літаратуры.

Легенда пра ліпы ў соцрэалістычным стылі:

Колас і Купала ўсю ноч размаўлялі пра літаратуру, аднак пад раніцу ўбачылі, як рабочыя і сяляне ідуць на працу. І яны, каб не сядзець дарма, захацелі зрабіць нешта карыснае. Тады ўзялі лапаты, схадзілі ў лес, выкапалі маладыя ліпкі ды пасадзілі іх пад домам.

На сцяне — карціна пра сустрэчу класікаў у рэалістычным стылі. Нашы сябры, мест глыбока задумацца, зноў выскалілі зубы. Калола прапагандысцкая версія легенды, а, ведаючы схільнасць пісьменнікаў да чаркі, чамусьці іначай уяўлялася тая бяседа пра літаратуру.

* * *

Пасля музеяў наведваем яшчэ турбазу Высокі Бераг. На будынку лунае чырвона-зялёны сцяг. Пабудавалі яе на загад Машэрава, які любіў Коласа і прыязджаў да яго на радзіму. Зараз у ёй пансіянат ветэранаў. Бераг тут абрывісты і маляўнічы, аднак рака затраціла натуральную глыбіню. Як даведаліся мы ў Акінчыцах, раку падсыпалі калгаснікі з „Радзімы Якуба Коласа”.