Забытыя Паеўскія

Сяргей ЧЫГРЫН

Жыццём і творчасцю Льва Паеўскага ў Беларусі ніхто з даследчыкаў грунтоўна не займаўся. Таму звестак пра яго захавалася вельмі мала. Вядома толькі, што пачынаючы з 70-х гадоў XIX стагоддзя вылучаўся ён адукацыяй, эрудыцыяй і імкненнем да навуковай працы.

Нарадзіўся Леў Паеўскі ў Любліне ў беднай сям’і. Закончыў духоўную семінарыю і застаўся ў ёй працаваць выкладчыкам гісторыі. Але з цягам часу ён пакідае педагагічную дзейнасць і пачынае служыць свяшчэннікам. Леў Паеўскі пераязджае на Гродзеншчыну і служыць у праваслаўных прыходах Слоніма, Радома, Янава, Шчытніках і г.д. Жывучы сярод беларускага насельніцтва, гісторык і свяшчэннік Паеўскі заўсёды цікавіўся жыццём беларусаў, а за „небяспечныя” гутаркі з імі быў нават некалькі разоў аштрафаваны.

На Гродзеншчыне гісторык арганізоўвае „падзвіжныя школы” (кожны дзень у іншай хаце), якія карысталіся большай папулярнасцю сярод сялян, чым народныя школы.

Акрамя гэтага Леў Паеўскі пачынае займацца краязнаўствам, вывучаць гісторыю Беларусі. У 1892 годзе ў Гродне выходзіць з друку ягоная грунтоўная праца „Пра цэрквы старажытнай Брэсцкай епархіі, якія ўваходзяць у склад Мельніцкага благачыння ў 1775 годзе. На аснове старажытных візітаў”. У ёй аўтар узнімаў пытанне аб пошуках новых гістарычных крыніц па гісторыі Царквы.

Адначасова з-пад пяра гісторыка выходзяць новыя цікавыя гістарычныя і краязнаўчыя працы — „Брэст-Літоўск і яго старажытныя храмы: гістарычны нарыс”(Гродна 1894), „Камянец-Літоўск і яго старажытныя храмы: гістарычны нарыс” (Гродна 1895). У 1893 годзе ў „Працах IX Археалагічнага з’езда ў Вільні” Леў Паеўскі друкуе артыкул „Жыровіцкі і Брэстлітоўскі архівы”. За гэтыя і іншыя даследаванні становіцца ён сябрам Маскоўскага археалагічнага таварыства і Увараўскай археалагічнай камісіі. Ён удзельнічае ў чатырох з’ездах Маскоўскага археалагічнага таварыства, выступае з дакладамі і рэфератамі.

У Гродне свет пабачылі яго навуковыя працы „Старажытнае паданне пра Жыровічы і цудатворны вобраз Жыровіцкай Багамаці”, „Гістарычны лёс і значэнне заходне-рускіх брацтваў”, „Іасафат Кунцэвіч”, „Збліжэнне старой Літвы са старажытным Ноўгарадам”, „Нашы правінцыяльныя архівы і іх значэнне” і іншыя. Усяго Паеўскім было напісана каля 30 навукова-гістарычных прац. Шмат іх загінула ў агні ў Камянцы пры пажары 1893 года.

Пасля 1897 года Леў Паеўскі вырашыў праводзіць уласныя археалагічныя раскопкі і сур’ёзныя пошукі звестак пра Беларусь у архівах Расіі. Будучы сябрам Увараўскай археалагічнай камісіі, ён у 1904 годзе ездзіў па яе даручэнні ў Цвер, дзе вёў пошукі ў архівах. У Беларусі Леў Паеўскі не толькі шмат даследаваў і пісаў пра яе гісторыю, але спрыяў аднаўленню старажытных архітэктурных помнікаў, у прыватнасці, рэстаўрацыі Белай Вежы ў Камянцы.

Памёр Леў Паеўскі далёка ад Беларусі ў Тбілісі ў 1919 годзе. І калі яго імя да сённяшніх дзён з’яўляецца малавядомым у Беларусі, дык імя яго сына Міхаіла Паеўскага, наадварот, ніколі не будзе забыта праваслаўнымі вернікамі. Таму хочацца крыху нагадаць і пра яго.

Міхаіл Паеўскі (мітрапаліт Мінскі і Беларускі Мелхіседэк) — адзін з самых актыўных дзеячаў Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы. Вучыўся Міхаіл Паеўскі спачатку ў манастырскай школе, пасля ў духоўнай семінарыі і ў Казанскай духоўнай акадэміі. Пасля заканчэння акадэміі, у 1904 годзе быў накіраваны ў Магілёў выкладчыкам у мясцовую семінарыю. У Магілёве Паеўскі-малодшы становіцца манахам і яго Свяшчэнны Сінод зацвярджае ігуменам Брацкага Богаяўленскага манастыра. А ў пачатку 1919 года ён атрымлівае прызначэнне ў Мінскую епархію і становіцца епіскапам Слуцкім, вікарыем Мінскім.

У 1922 годзе пры ўдзеле ўсяго беларускага духавенства і вялікай колькасці вернікаў епіскапа Мельхіседэка прызначаюць мітрапалітам Мінскім і Беларускім. Ён, у сваю чаргу, звяртаецца да пастыраў аб неабходнасці вяртання аўтаноміі Беларускай праваслаўнай царкве, якая належала ёй раней. Найперш Мельхіседэк спасылаецца на тое, што беларускі народ вельмі адрозніваецца ад рускага народа, ён мае сваю мову, культуру, традыцыі, а тым больш былі створаны БНР, а пазней і БССР.

Праз год Міхаіла Паеўскага (Мельхіседэка) арыштоўваюць органы ГПУ і саджаюць спачатку ў Бутырскую турму, а пасля адпраўляюць у Сібір. Вызваляюць яго толькі ў 1927 годзе і прызначаюць епіскапам Краснаярскім. У маі 1931 года Мельхіседэк быў выбраны ў Свяшчэнны Сінод РПЦ, але праз некалькі дзён пры нявысветленых абставінах ён памірае. Акрамя маскоўскага духавенства на паховіны ў Маскву прыязджаюць прадстаўнікі Мінскай епархіі.

Такім быў лёс Льва і Міхаіла Паеўскіх. Яны заслугоўваюць не толькі сур’ёзных манаграфій, але і помнікаў, а імя Мельхіседэка пара залічыць да ліку святых Зямлі Беларускай.