Ля калыскі Якуба Коласа

Ганна КАНДРАЦЮК

З другога боку — люблю бываць у месцах паэтаў. Адчуць дух месца, краявід, глянуць як бачыцца свет з акна літаратара. І яшчэ адна нагода — хацелася зірнуць, як святкуецца 120 гадавіна з дня нараджэння класікаў.

* * *

І вось, раніцай, на Спаса, мы завіталі ў Акінчыцы. Мы — адборная кампанія беларусафілаў: доктар і даследчык гісторыі Лена Глагоўская, радыёжурналістка і перакладчыца беларускай літаратуры Анна Сабэцкая, настаўнік і журналіст Вячаслаў Харужы, студэнтка сацыялогіі і беларусістыкі Іаанна Тамчук, гродзеньскі паэт Юры Гумянюк, Сцяпан Свярубскі і ніжэйпадпісаная ветэранка падарожжаў па Беларусі.

На месцы даведаліся мы, што ў панядзелкі — выхадны дзень і музей не працуе. Наш шафёр Саша, які не раз прывозіў сюды турыстаў, адразу і спыніўся каля хаты загадчыцы. Счакаўшы хвілін дваццаць, разам з Зофіяй Пятроўнай Міцкевіч, паехалі мы ў хату-музей. Сапраўдная хата, дзе нарадзіўся аўтар „Новай зямлі”, не захавалася. Сучасны домік, разам з адрынай, пограбам і калодзежам з жураўлём складаюць мініяцюрны комплекс. Скансэн пабудавалі дваццаць гадоў таму, у сотую гадавіну з дня нараджэння класіка.

Уваходзім у хатку. На покуце ікона Маткі Боскай Чанстахоўскай, аздоблена ручніком.

— Ёсць падставы меркаваць, што Колас быў католікам, — кажа Зофія Міцкевіч, у прыватнасці, жонка ўнука брата Якуба Коласа. — Прадзед Коласа, Казімір, быў уніятам. Паводле сямейнай легенды, казакі сілком навярнулі яго ў праваслаўе. Пасля Казіміраў сын Міхал ахрысціў будучага пісьменніка ў Новым Свержані. Невядома толькі, дзе хрысцілі — у царкве, касцёле ці кальвінскім зборы? І, як на злосць, прапалі дакументы.

— Перакананне, што ён „рускай веры”, выйшла ад прарасійскіх савецкіх даследчыкаў, — кажа Зофія Пятроўна.

* * *

Будучы класік, Кастусь нарадзіўся як трэцяе дзіця, пасля яго ў сямі з’явілася яшчэ дзесяцёра. У Акінчыцах жыў толькі чатыры з паловай месяца. У музеі арыгінальная калыска класіка. Амаль палову займае гліняная печ. Чужаземцы глядзяць на яе і захапляюцца:

— Што гэта за камп’ютэр? — спытала раз амбасадар Японіі.

Хаця хата з адной ізбы, адчуваецца ў ёй многа прасторы. Уражвае сваёй функцыянальнасцю. Няма тут непатрэбшчыны, лішняй мэблі, прыладаў. Пануюць натуральныя, сцішаныя колеры дрэва.

Дом стаіць у сімвалічным месцы. Ля старажытнага гасцінца „Кацярынка”. Дарога, названая ў гонар рускай імператрыцы, спалучала Пецярбург, Варшаву, Берлін, Парыж і Ватыкан. Бацька Коласа, пакуль стаў лесніком, пільнаваў гэту дарогу, браў мыта за карыстанне шляхам.

Недалёка ад дому плыве Нёман.

* * *

Сядзім за сталом у родным доме Якуба Коласа і мяркуем — наколькі музей ёсць месцам жывой інспірацыі? Ці не з’яўляецца ён яшчэ адным постсавецкім месцам для разнавідных дэлегацый? У памятнай кніжцы подпісы на шмат якіх мовах свету.

— Найбольшую колькасць наведвальнікаў складаюць школьнікі, — тлумачыць Зофія Міцкевіч. Турыстычны сезон ажыўляецца тут пры канцы і пачатку школьнага года.

— Зараз у нас адчуваецца пэўны крызіс, — адзначае загадчыца, — многім вучням не пад сілу прыехаць у музей на ўласны кошт.

Цікавасць да беларускай літаратуры хіліцца ў бок заняпаду. Гэта эфект паўсюднай асіміляцыі ў школах. У Стоўбцах (зараз Акінчыцы — частка Стоўбцаў) няма ні адной беларускай школы. У Мікалаеўшчыне, дзе імем класіка названа пачатковая школа, працуюць яшчэ беларускія класы. Сам Колас, будучы ўжо жывой легендай, часта прыязджаў на бацькаўшчыну. Дарэчы, на свой кошт прапанаваў пабудаваць школу ў Мікалаеўшчыне.

* * *

У адрыне — этнаграфічная экспазіцыя, пра якую распавядае нам Юры Міцкевіч, унук Язэпа Міцкевіча, Коласавага брата. Кросны, прылады для апрацоўкі льну, бароны.

Найцікавейшая, аднак, жывая сустрэча з прадаўжальнікамі роду пісьменніка. Спадар Юры — таленавіты расказчык і індывідуальнасць. Інфармацыі насычвае гумарам, прыводзіць цытаты з „Новай зямлі”.

Пра святкаванне 120 гадавіны даведаемся пазней. Нашу ўвагу прыцягнула поўная адсутнасць турыстычнай інфраструктуры. На месцы нараджэння аднаго з найбольш вядомых літаратараў немагчыма купіць паштоўку, кніжку ці іншы сувенір. У рукі трапляе даведнік, надрукаваны ў Маскве ў 1988 годзе на рускай мове. Колас выступае тут як слуга працоўнага народу, пясняр светлага заўтра.

Дарэмна ў музейным комплексе шукаць кавярню ці туалет.

Недахопы, у пэўным сэнсе, ратуюць родныя Коласа. Яны пакідаюць добрае ўражанне ў госця. Адчуваецца тут свойскасць, вясковую хлебасольнасць і цікаўнасць да наведвальніка. Мы як замежная „дэлегацыя” атрымалі гурбу спасаўскіх яблык.

— А ў нас таксама сям’я ў Польшчы, — адзначае пані Зофія. Нашчадакі і сваякі гэтых Міцкевічаў пражываюць у Кашаліне, Влацлаўку, Познані, Цехацінку і Чорнай-Беластоцкай. Сімпатыя да палякаў ёсць паўсюднай з’явай у беларускай правінцыі. Дарэчы, хаця мы не карысталіся перакладчыкам, усё роўна празвалі нас „замежнай дэлегацыяй”! Як прыстоіць сапраўднай дэлегацыі, пакінулі мы след у памятнай кніжцы. Тэкст прыдумаў наш паэт. „Як цудоўна ля калыскі Якуба Коласа!” — расчуліўся Юрась.

Паводле Зофіі Міцкевіч — калыска сапраўдная. Мы ацанілі гэту дэталь. А амаль ува ўсіх музеях Беларусі выстаўляюць выпадковую этнаграфію і муляж.