Гэта не мы, гэта — яны

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

— А ці вы самі — талерантны? — дапытвалася журналістка.

Зноў пацвярджэнне. Урэшце, гучала апошняе пытанне:

— А ці даручылі б вы апеку над вашым дзіцём ці ўнукам мусульманіну?

І тут кожны з апытваных пярэчыў. Чаму? Ну, бо ж, казалі турысты, гэта іншая культура, вера, традыцыя. Іншая, вядома, чым польска-каталіцкая. Пажылая жанчына прызналася нават, што апасалася б таго, што мусульманін мог бы „звесці” яе ўнукаў на чужы ёй іслам.

Пэўна, калі б правесці такое апытанне ў Беластоку і ставіць падобныя пытанні пражываючым тут палякам-католікам, толькі што ў адносінах да беларусаў, праваслаўных, адказы былі б такія ж. Хоць, здаецца, большасць з апытваных рабіла б агаворку: „Mi to tak w ogole Bialorusini, prawoslawni nie przeszkadzaja”. Гэта, вядома, толькі гіпатэз. У маім адчуванні, такія рэакцыі вынікаюць са своеасаблівага страху перад дэнацыяналізацыяй польскай большасці. Мабыць, мае гэта свае крыніцы ў гісторыі: аплёўванні польскага твару прусаком, аўстрыйцам, рускім. Гэты страх мяне рассмяшае. Ужо больш магу зразумець боязь палякаў, асабліва на Беласточчыне, перад перасаджваннем маладых з каталіцызму ў іншыя рэлігіі, як хоць бы праваслаўе. Але ж, таксама, я не такі ўпэўнены, якая з цэркваў — праваслаўная ці каталіцкая, больш экспансіўная, і хто каго павінен апасацца.

З другога боку, само паняцце талерантнасці скрывае ў сабе пашану для іншых у абмежаванай ступені. Калі паляк кажа талерантнасць, ён, як правіла, думае: A niech sobie zyja, з дадаткам gdzies tam. Пераносіць гэта не значыць разумець, адчуваць. Гэта толькі быць побач, не пхаючы сабе калоў у колы. На зломе панавання Гарбачова і Ельцына я штудзіраваў у Пецярбургу, тады яшчэ Ленінградзе, у досыць элітарным Дзяржаўным інстытуце тэатра, музыкі і кінематаграфіі. На курсе быў нас дзесятак, з пятнаццаткі, і ад другога года засталося нас столькі ж да канца. Цікава, што сярод нас быў толькі адзін рускі, Косця Мохаў з Саратаўскага краю, тады, дарэчы, рассадніка палітычных і мундзірных кадраў. Ага, штудзіраваў яшчэ адзін расіянін, Саша Магарыла з Чэлябінска, ды быў ён і адчуваў сябе яўрэем. Быў і адзін беларус, Саша Міндлін з Віцебска. Але тое, што ён беларус, стаяла толькі ў пашпарце. І ён быў яўрэем. Да таго знакаміта пастаўленым. Вучыліся з намі і ўкраінец, дагестанка, узбек, удмурт, кубінка, эстонец. Праводзілі мы ўсе разам усе дні і... ночы. Мы былі цікавыя адзін аднаго. Час ад часу хтосьці кагосьці недалюбліваў. Мы не задумваліся над талерантнасцю, ага, нават мы не былі талерантнымі ў адносінах адзін да аднаго! Мы былі проста разам і пасля тых усіх гадоў такія ж. У нас не мусіла быць супольнага ворага, хоць, праўда, мы ўсе роўна не пераносілі выкладчыцу па сусветнай літаратуры. Можа таму я стаў глядзець на маю Польшчу з дыстанцыі. Я стаў заўважаць правінцыяналізм свае краіны, правінцыяналізм людзей, якія змагаюцца з пачуццём талерантнасці (з усім тым, што ў гэтым тэрміне скрываецца), а, у прынцыпе, яе недахопам. Бо, як маглі б па-філасофску сцвердзіць апытваныя тэлебачаннем надморскія турысты, у Польшчы недахоп талерантнасці не абазначае неталерантнасці. Неталерантныя — „яны”. „Нам” толькі тае талерантнасці часам не хапае, але ж, агулам, дык мы ўсе талерантныя, да крыві (талераванай палякамі меншасці).