Рэлігія як сродак палітычнай барацьбы

Уладзімір ЛАПЦЭВІЧ

Новапрыняты заканадаўчы акт па-іншаму, чым раней, вызначае погляд улады на рэлігійныя канфесіі і спосабы іх дзейнасці. Так, напрыклад, цяпер абшчыны пазбаўляюцца правоў на выдаванне друкаванай прадукцыі, заснаванне духоўных місій і г.д. Такія правы перадаюцца рэлігійнаму аб’яднанню, для стварэння якога патрабуецца папярэдняе існаванне на працягу 20 гадоў на тэрыторыі краіны гэтых самых абшчын той ці іншай канфесіі. Дарэчы, афіцыйная рэгістрацыя першаснай рэлігійнай арганізацыі можа адбыцца толькі пры наяўнасці ў ёй не менш як 20 паўналетніх грамадзян Беларусі.

Гэтыя змены, як сведчыць практыка ды і прызнаюць самі распрацоўшчыкі закону, абмяжуе дзейнасць некаторых канфесій. У першую чаргу — пратэстанцкіх, іудзейскіх і іншых. Праваслаўная царква пры гэтым падаецца як прыярытэтная, бо ўказваецца на яе вызначальную ролю ў грамадстве.

На першы погляд можа падацца, што беларускія парламентарыі расставілі гэтым законам усё па сваіх месцах. Сапраўды, ролю Праваслаўнай царквы ў станаўленні і развіцці гэтай дзяржавы цяжка пераацаніць. Як, дарэчы, цяжка пераацаніць ролю Каталіцкай царквы, якая з’яўляецца другой па колькасці вернікаў. Разам з тым пратэстанцкія абшчыны, гэта значыць баптысты, адвентысты, евангелісты і г.д, што ўзніклі на тэрыторыі Беларусі яшчэ з часоў Рэфармацыі, паўстаюць як дысідэнты, якія існавалі на тэрыторыі Рэчы Паспалітай напярэдадні яе падзелаў у XVIII ст., бо менавіта тады адным з чыннікаў раздзялення Дзяржавы Абодвух Народаў і ўваходу на яе тэрыторыю войскаў Расіі, Прусіі і Аўстрыі сталі няроўныя правы праваслаўных і пратэстантаў з католікамі. Што ж, гісторыя вучыць таму, што, яе ніхто не вучыць. Але вернемся ў сучасную Беларусь.

Палітолагі і палітычныя аглядальнікі лічаць, што такі рэверанс зроблены не ў бок праваслаўя ў краіне, а ў бок Маскоўскага патрыярхату, да якога належыць Беларускі экзархат. Такія дзеянні выцякаюць з апошніх нашумелых падзей, калі Пуцін недвухсэнсова заявіў аб неабходнасці вызначыцца ў тым, чым мусіць быць Саюз Расіі і Беларусі — адзінай краінай альбо міждзяржаўным аб’яднаннем кшталту Еўрасаюза. Аляксандра Лукашэнку такая пастаноўка пытання, вобразна кажучы, прымусіла сціснуць зубы. Бо ўся логіка яго інтэграцыйных памкненняў вяла да стварэння СССР-2, які быў бы суб’ектам міжнароднага права з прадстаўніцтвам у розных міжнародных арганізацыях, як ААН, АБСЕ і г.д. У той жа час і Беларусь пакідала б за сабой усё гэтае, з’яўляючыся афіцыйна-фармальна незалежнай. Такім чынам палітычная будучыня сённяшняга беларускага кіраўніка мела б самыя лепшыя перспектывы, не зважаючы на тое, што зараз яго стасункі з лідэрамі цывілізаваных краін абмежаваныя з-за нежадання апошніх кантактаваць з афіцыйным Мінскам.

Многія беларускія апазіцыянеры, якія больш здольныя да „пасыпання попелам” уласнай галавы, чым да пошукаў шляхоў палітычнай перамогі, заявілі, што Лукашэнка такім законам прымусіць Пуціна вярнуцца да таго праекту Канстытуцыйнага акту саюзнай дзяржавы, які раней расійскі прэзідэнт лічыў перанасычаным ідэалагічным шалупіннем. Бо пайсці супраць Рускай Праваслаўнай царквы апошні не здолее. І гэта быў апошні, але самы моцны крок, які мог зрабіць беларускі кіраўнік.

Гэта можа і было б на самой справе так, калі не браць пад увагу абставіны рэлігійнага жыцця на Беларусі і палітычныя інтарэсы Расіі. Што тычыцца першага, то, смею засведчыць, што наведванне храмаў часцяком носіць фармальна-модны характар, бо чаго вартае стаянне са свечкай у царкве прадстаўнікоў улады, якія 15-20 гадоў таму змагаліся з „опіумам народа”. Больш таго, дзесяцігоддзі ваяўнічага атэізму нанеслі такую траўму ў светаўспрыманні насельніцтва, што яно проста не здольнае і дагэтуль пазбавіцца ад савецкай ментальнасці, дзе няма месца прызнанню ўласных грахоў і пакаянню. Ды і калі параўнаць нават колькасна, то, напрыклад у Магілёве (горадзе на ўсходзе Беларусі з 400 тыс. насельніцтва) маецца толькі тры штодзённа адчыненыя праваслаўныя храмы.

Спроба аказаць праз Царкву вялікі ўплыў на палітыку расійскіх улад падаецца не вартай вялікіх намаганняў, калі ўзгадаць гісторыю іх стасункаў, пачынаючы ад Пятра І, які, калі яму было трэба, паздымаў царкоўныя званы ды пераплавіў іх на гарматы.

Што ж з усяго гэтага выцякае? Здаецца выцякае наступнае — пратэстанцкія і іншыя абшчыны, правы якіх абмяжоўвае прыняты закон, вымушаны будуць перайсці ў рэлігійную апазіцыю да сённяшняй беларускай улады і аднавіць напаўзабытыя з савецкіх часоў падпольныя багаслужэнні.

Што ж тычыцца Беларускай Праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату, то, дзякуючы такому закону, яна, здаецца, больш страціць, чым знойдзе, бо практычнае абвяшчэнне яе дзяржаўнай у сённяшніх складаных умовах можа стварыць вакол яе палітычнае напружанне. Гэта, дарэчы, сцвярджаюць і эксперты з галоўнай беларускай спецслужбы — Камітэта дзяржаўнай бяспекі, якія ў сваёй аналітычнай даведцы называюць новы закон „мінай запаволенага дзеяння”.