Юбілейны „Шлях да ўзаемнасці”

Аляксей МАРОЗ

Канферэнцыю адкрыў кіраўнік Кафедры беларускай філалогіі ВУ прафесар Аляксандр Баршчэўскі. Пасля аб працы сваіх устаноў расказалі Мікола Бушко, дырэктар Гайнаўскага дома культуры і Цэзары Карпінскі, дырэктар Польскага інстытута ў Мінску. Вітаўт Кіпель гаварыў пра нью-йоркскі Беларускі інстытут навукі і мастацтва, дырэктарам якога ён сам з’яўляецца. Сёлета мінае пяцідзесятая гадавіна заснаваня БІНіМа. Гаварыў ён пра сувязі беларусаў Амерыкі і Беласточчыны, напрыклад, у беларускае жыццё ў ЗША ўключаюцца выхадцы з Беласточчыны, а „Беларускі гістарычны зборнік” і тыднёвік „Ніва” сістэматычна папаўняюць інстытуцкі кнігазбор.

— У Злучаных Штатах Амерыкі мы па палітычнай лініі супрацоўнічаем з польскай грамадою. Людзей з Беласточчыны, якія выязджалі ў Амерыку, найчасцей запісвалі палякамі або рускімі, а прынамсі 25% сярод іх былі асобамі беларускага паходжання і мы зараз гэта даследуем у супрацоўніцтве з палякамі, — сказаў Вітаўт Кіпель. — Мы будзем падтрымліваць арганізацыю канферэнцыі „Шлях да ўзаемнасці” і будзем старацца высылаць свайго прадстаўніка на канферэнцыю і ў будучыні, паколькі дапамагае яна нам вывучаць беларускія пытанні ў Беларусі. Амерыканскае грамадства і амерыканскія беларусы глядзяць на тое, што дзеецца ў Беларусі як на ненармальную з’яву. Калі ўсе іншыя былыя рэспублікі Савецкага Саюза ідуць сваім шляхам да дэмакратызацыі, то Беларусь паказвае, што рухаецца ў адваротным кірунку. Нас здзіўляе, што яна ізалюецца ад заходняга свету. Зараз абмежаваліся сувязі з Беларуссю. Калі раней турыстаў, якія ехалі ў Беларусь, можна было лічыць на тысячы, то зараз іх дзесяткі.

У час канферэнцыі чыталіся даклады аб польска-беларускіх адносінах у мінулым і на сённяшнім этапе ў галіне літаратуры і культуры, з улікам эміграцыйнай пісьмовасці. Янка Запруднік з Нью-Йорка прэзентаваў сваю кніжку „Дванаццатка” — дакументальную аповесць пра дванаццацярых беларусаў, якія трапілі ў Нямеччыну, Вялікабрытанію і Бельгію ў 1946-1954 гадах. У кнізе змешчаны дзённікі, апавяданні, вершы і здымкі, якія паказваюць жыццё беларускіх эмігрантаў і іх дзейнасць на беларускай ніве.

— Справа Беларусі — гэта не толькі справа дэмакратыі, але справа прывычак і прывязанасці людзей, бо такія самыя праблемы выступаюць і ў Польшчы, — каментаваў умовы палітычнай дзейнасці ў Беларусі Цэзары Карпінскі, дырэктар Польскага інстытута ў Мінску. — У Беларусі можна заўважыць вельмі небяспечнае спіхванне ўсяго, што беларускае набок, а такія спатканні кампетэнтных асоб могуць спрычыніцца да паляпшэння ўмоў развіцця беларускай культуры ў Рэспубліцы Беларусь. Дзесяць гадоў арганізавання канферэнцыі „Шлях да ўзаемнасці” не павінны быць змарнаванымі.

Зора Кіпель з Нью-Йорка даслала даклад пра белыя плямы ў эміграцыйнай літаратуры, а Лявон Юрэвіч, які таксама пражывае ў Нью-Йорку, гаварыў аб смерці ў беларускай эміграцыйнай літаратуры.

Дакладчыкі з Беларусі закраналі літаратурныя, моўныя, адукацыйныя, культурныя, нацыянальныя, экалагічныя і гандлёвыя пытанні. Напрыклад, Аляксандр Вабішчэвіч з Брэста гаварыў пра польскую адукацыю ў кантэксце заходнебеларускай рэчаіснасці 1920-1930-х гадоў, менавіта пра паланізатарскія працэсы і ліквідацыю беларускіх школ. Уладзімір Зайцаў з Гродна пазнаёміў з гандлёвымі зносінамі Польшчы і Беларусі на сучасным этапе (наглядаецца скарачэнне афіцыйнага абмену). Уладзімір Кароткі з Мінска закрануў тэму праваслаўя і каталіцызму ў духоўнай літаратуры Беларусі першай паловы ХVІІ стагоддзя.

Яўген Мірановіч з Беластока зачытаў даклад аб эканамічных, дэмаграфічных і палітычных паслядоўнасцях бежанства. Аляксандр Баршчэўскі ахарактарызаваў беларускіх пісьменнікаў, выступаючых на старонках эміграцыйнага часопіса „Моладзь”, а Ніна Баршчэўская дала ацэнку моўным русіфікацыйным працэсам у Беларусі. Чэслаў Сэнюх з Варшавы расказаў пра свой пераклад на польскую мову „Новай зямлі” Якуба Коласа — практычны доказ культурных і духоўных сувязей паміж Польшчай і Беларуссю.

Арганізатары адзначылі, што юбілейны выпуск канферэнцыі з’яўляецца найбольш удалым.

— Я вельмі рады, што вядомыя беларусы Амерыкі ўдзельнічалі ў нашай канферэнцыі. Дзесяць гадоў таму мы сарганізавалі першую канферэнцыю „Шлях да ўзаемнасці”, а пасля нам гэтую ідэю ўкралі. Калі ў мінулым годзе не дазволілі нам арганізаваць канферэнцыю ў Мінску, то мы наладзілі яе пад іншым названнем — „Праз навуку да праўды”, а пасля другі раз арганізавалі яе ў Белавежы, — заявіў Аляксандр Баршчэўскі. — Спадзяемся, што ў наступным годзе дазволяць наладзіць яе і ў Беларусі.