Ці патрэбны быў перапіс насельніцтва?

Дзмітры ШАТЫЛОВІЧ

Перапіс не прынясе Галоўнай статыстычнай управе больш даных, чым яна атрымоўвае іншымі метадамі даследавання ў меншым маштабе. Атрымае яна толькі большую субсідыю з нашых падаткаў. Ідэя перапісу прыйшла з эпохі цэнтральнага планавання і тады яна была патрэбная прапагандзе поспехаў. Пасля пачалі пераймаць яе і капіталістычныя краіны.

Няпраўда, што перапісу патрабуюць ад нас ААН і Еўрасаюз. Ніводнай дзяржавы не выкінулі з ААН з-за перапісу насельніцтва. Напрыклад, Германія пасля аб’яднання перапісу не праводзіла. У ФРГ праводзіўся ён у 1987 г. і тады моладзь у Заходнім Берліне і Гамбургу бунтавалася, спальваючы на вуліцах перапісныя фармуляры. У ЗША перапіс праводзяць па тэлефоне.

Даныя перапісу маюць аднаразовы характар, каштуюць вельмі многа і праз год будуць неактуальныя. Прытым праўдзівых і дакладных даных і так сабраць не ўдасца, асабліва на вёсках, бо не ўсе скажуць праўду не толькі аб зямлі, але і аб колькасці жывёлы. Многія жыхары гарадоў маюць зямлю па вёсках і не ўсе яны ўпішуць яе ў перапісныя фармуляры. А на вёсках кожны фармуляр на 7 старонак большы, чым у горадзе.

Анкеты перапісу запаўнялі аматары пасля кароткай падрыхтоўкі і таму колькасць памылак будзе вялікая і іх распрацоўка і карэктура займе год ці два, і пацягне дадатковыя кошты. І дзяржаве перапіс не дапаможа ні ў барацьбе з беспрацоўем, ні з іншымі недамаганнямі гаспадаркі.

Фармуляры перапісу будуць пераходзіць праз многія рукі, што стварае сур’ёзную небяспеку парушэння прыватнасці грамадзян. Здаралася, што сакрэтныя даныя пападалі ў неадпаведныя і безадказныя рукі і імі злоўжывалі. І хаця рахункаводы кляліся захоўваць таямніцу даных, ды санкцыі ў нашай краіне за нестрыманне таямніцы няма. Яшчэ я не чуў, каб каго за гэта пакаралі.

Бяссэнсіцай лічу пытанні аб нацыянальнасці грамадзян і мове, на якой яны размаўляюць. Супраць гэтага выступалі ўсе меншасці ў Польшчы, ад немцаў да літоўцаў. Многія грамадзяне баяцца прызнацца да нацыянальнасці і мовы, каб не мець непрыемнасцей на працы. Я не скрываў сваёй нацыянальнасці і па гэтай прычыне не меў ніякіх непрыемнасцей. Можа гэта таму, што ў праектным бюро працавалі людзі з вышэйшай і сярэдняй адукацыяй. Але мая жонка, Ніна, якая працавала сярод жанчын, мела не адну непрыемнасць (часта празывалі яе „кацапкай”). Аднак кіраўніцтва не рабіла перашкод пры павышэнні. Але ў Варшаве не было такога нацыянальнага антаганізму, які быў і ёсць на Беласточчыне.

Даныя аб нацыянальнасці грамадзян і мове не будуць верагоднымі, хіба што ўрад хоча даведацца як далёка пайшоў асіміляцыйны працэс сярод меншасцей. Ці варта было на гэта выдаваць такую суму грошай ва ўмовах пустога дзяржаўнага бюджэту? Ці не лепей было б адтэрмінаваць перапіс насельніцтва на два-тры гады, калі бюджэт папоўніцца і не трэба было б падаткамі абніжаць жыццёвы ўзровень свайго электарату?