Чую гешэфт!

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Так, вось, мне пачалося думацца пра беластоцкі гандаль, калі два разы падрад рэклама аднаго з супермаркетаў выцесніла Вандала Арлянскага з апошняе старонкі мае „Нівы”. Мяркую, што Вандал не абразіцца на супермаркет, як уласнікі блізкіх крамак, якія баяцца яго экспансіўнай канкурэнцыі. У сувязі з тым, што Вандал менш заробіць за свае апошнястаронкавыя думкі, можа нават купіць сваёй Агаце ў маркеце святочны кошычак па нізкай цане. Але гэта ўжо яго „брошка”.

Тая рэклама прыгадала мне адну гандлёвую падзею з блізка паўвекавай даўніны, якая страсянула ўсёй краінай. Тры гады пасля смерці Іосіфа Вісарыёнавіча Сталіна, у атмасферы адлігі і самакрытыкі камуністычнай улады, 1 чэрвеня 1956 г. не ў іншым месцы, як толькі ў Беластоку, адчынена была першая ў Польшчы самаабслуговая крама! Якраз па вул. Ліповай, і, як бачым на захаваных здымках, там, дзе сёння начны самаабслуговы „Non Stop”. „Пакуль прыйшло да адкрыцця, тагачасны дырэктар Ваяводскага ўпраўлення гандлю М. Станкевіч штудзіраваў замежныя часопісы, каб апрацаваць тэхнічную дакументацыю крамы і прадбачыць найбольш карысную яе функцыянальнасць і адаптаваць інтэр’ер магазіна да гэтай пары зусім непрыдатнага для такое формы гандлю”, — успамінала варшаўская „Gazeta Handlowa” ў канцы снежня 1979 г.

Крама выклікала аграмаднае зацікаўленне ва ўсёй краіне. Работнікі гандлю з’язджаліся ў Беласток з адлеглых рэгіёнаў на „агляд на месцы здарэння”. Першым дырэктарам быў П. Мазеўскі. На здымку бачым ля выхаду касу, раздзеленую невялікім бар’ерам. На паліцах — шматлікія маркі віна айчыннага вырабу і брацкіх сацыялістычных краін. Віно тое карысталася вялікай папулярнасцю, прынамсі ў аб’ектыве фатографа. Лазовыя кошыкі пакупнікі і пакупніцы запаўнялі якраз бутэлькамі. Не толькі імі. „Ніва” ад 24 чэрвеня 1956 г. пісала: „Кліент абслугоўваецца сам — бярэ спецыяльны кошык і выбірае сабе патрэбныя тавары, з якімі ідзе адразу ў касу. Усе тавары, такія, як цукар, мука і г.д. ёсць загадзя ўзважаныя — касірша хутка лічыць суму і кліент плаціць грошы. Такім чынам пазбягаецца доўгай чаргі і крама можа абслужыць у тры разы больш кліентаў, чым звычайная іншая. Таму штодзённая ўтаргоўка дасягае ліку 25 000 зл.”

Так было. Цяпер у Беластоку паявіўся чарговы шанц, у барацьбе за гандлёвае першынство. Гэта Via Baltica. Можна разлічваць на тое, што праязджаючыя гэтым шляхам еўрапейцы хоць на хвіліну затрымаюцца ў беластоцкай метраполіі, каб паесці, што-небудзь набыць. Гандаль заквітнее! Як беларускі гой, чую ў гэтым гешэфт. Вось, прапаную адчыніць паблізу Via Baltica невялічкую самаабслуговую крамку з гаджэтамі, звязанымі з беларускай меншасцю нашага рэгіёна. Будуць кошыкі такія, як у той краме ’56. Маю намер прадаваць уручную тканыя дарожкі, кашулі, ручнікі з беларускай вышыўкай, бел-чырвона-белыя сцягі, значкі з Пагоняй!.. Хопіць і бульбяной кішкі ды сала. Вы яшчэ пабачыце, — буду мець на гэтым большую выгаду, чым супермаркет на Вандале Арлянскім!