Вялікі ксёндз

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

„Пры ўсёй складанасці станаўлення ранняга хрысціянства ў Рымскай імперыі яно тым не менш развівалася ў напрамку ад народа да вярхоў, эліты, урада; у славянскім грамадстве хрысціянская вера ўкаранялася зверху — ад эліты да народа. (...) Язычніцкае для хрысціянства было сінонімам варварскага, неадукаванага, любага д’яблам. З гэтай прычыны, як толькі князь Уладзімір прыняў ад Візантыі «грэчаскую веру», неадкладна праваслаўныя місіянеры, звязаныя з вайсковымі атрадамі, пачалі крыжовы наступ на язычніцтва ўсіх зямель Кіеўскай Русі. Услед Кіеву гвалтам хрысцілі жыхарства двух другіх важных цэнтраў — Полацка і Ноўгарада. (...) Пра насілле, якое спадарожнічала хрысціянізацыі, добра сведчыць народная прыкмета, што сустрэча з папом, манахам пагражае бядой. Поп, чарнарызец успрымаліся не проста як рэлігійныя чужынцы, але як ворагі, з’яўленне якіх прыводзіць да бедстваў і з якімі, каб пазбегнуць няшчасця (бізуна, штрафу, рабунку) лепш не звязвацца. Выпрацавалася раздвоенасць паводзін: хрысціліся, хадзілі ў царкву, але больш верылі сваім старым багам. (...) Аб распаўсюджанасці гэтых перажыткаў даюць уяўленне некаторыя дакументы. Найбольш паказальным з іх з’яўляецца царскі ўказ Аляксея Міхайлавіча, які «выкрывае» язычніцтва на рускіх землях: «... и уклоняются православные христиане к бесовским прелестям и ко пьянству, а отцов духовных, и по приходам попов, и учительных людей наказанья не слушают...» (...) Тым не менш царква добра папрацавала, каб прывіць кожнаму чалавеку пачуццё пакоры і боязі. (...) Увага да душы рэдка ўзнімалася на ўзровень увагі да народа. Афіцыйная царква наўмысна не памятала, што Хрыстос загінуў за людзей, а не за дзяржаву ці ўладарную эліту”.

Так Чобат як і Тарасаў могуць у сваёй атэістычнай дзяржаве пісаць любое пра рэлігійнасць, у тым і праўду. У іншых абставінах гэта больш складаная справа. Зыгмунт Глогер, які жыў у той час, калі папа Пій IX аб’явіў аб сваёй беспамылковасці, напісаў даведнік „Encyklopedia staropolska”. Прывяду і з яго цэлы артыкул:

„Ksiadz znaczyl w pierwotnej polszczyznie ksiecia i kazdego panujacego, nie wylaczajac nawet krola. Bogufal mowi w swojej kronice, ze Polacy nazywali najprzod Boleslawa Chrobrego wojewoda, a potem ksiedzem. Tenze wielki monarcha, chcac w oczach ludu napol jeszcze poganskiego podniesc urok kaplanow chrzescijanskich, zwal duchownych «ksiedzami», co dalo poczatek do ogolnego mianowania ich tym wyrazem. «Ksiadz» jednak oznaczal monarche jeszcze do wieku XVII. Tym tez wyrazem mianuje krola w XV w. tlomacz Statutu wislickiego. I w wieku XVI w Statucie Herburta czytamy jeszcze: «My, Zygmunt August, z laski Bozej krol polski, wielki ksiadz litewski.» W XVII w. wyraz ksiadz, uogolniony na wszystkie osoby duchowne, zanika zupelnie w znaczeniu swieckiem”.

Варта тут звярнуць увагу, што слова ksiaze, гэта памяншэнне ад слова ksiadz. Зыгмунт Глогер вельмі мякка завуаліраваў тое, што адкрыта выказалі Чобат і Тарасаў. Тады быў іншы час, не тое, што цяпер. Цяпер не толькі ў атэістычнай Беларусі можна адвольна пісаць, але нават у набожнай Амерыцы, пра што апальна пераканаўся wielki ksiadz amerykanski — нядаўні прэзідэнт, якому тамашнія смельчакі дабраліся аж да распорка. І нават у нашай Польшчы, заверанай у апеку ўсім найважнейшым аб’ектам сённяшняга культу, падхапілі urok kaplanow chrzescijanskich, заглядаючы аднаму з іх таксама ў распорак — мова тут пра аднаго апальнага мітрапаліта...

Гэтак прадстаўляюцца справы ў Амерыцы, Беларусі, Польшчы. А цікава, як яны выглядаюць у нашым тутэйшым энклаве. А выглядаюць яны весялей як нават у пекле.

Недзе ад дваццаці гадоў праводзяцца ў Гайнаўцы харавыя спаборніцтвы, названыя Фестывалем царкоўнай музыкі. Прымаюць у ім удзел сусветныя спевакі розных катэгорый. Мерапрыемства ўзяў нават пад свой патранат wielki ksiadz warszawski — так мне выходзіць прэзідэнт на мове Гербурта. Праз згаданыя дваццаць гадоў спаборніцтва тое неяк трымалася на плаву, але ў апошні час яно дрэйфуе ў апальным напрамку, нападабенства „Лузітаніі” ці нейкага іншага „Тытаніка”. І вось нашы тутэйшыя эліты ахаюць і войкаюць, быццам тая небяспека з нябёс валіцца, хаця выразна відавочна, што нябёсы нашымі гульняплаваннямі цікавяцца гэтаксама як любы wielki ksiadz kabaretowy.

Дацкі казачнік Ханс Андэрсен напісаў казку, як хітруны абдурылі нейкія эліты, пераконваючы іх, што іхні голы wielki ksiadz апрануты ў шыкоўнае адзенне, бо калі хто тае манаршае вопраткі не бачыць — той непрыгодны на сваю пасаду дурніла. І ўсе тыя саноўнікі захапляліся неіснуючым каралеўскім адзеннем. Гэтак бывае не толькі ў казцы, але і ў нашым славянскім грамадстве.

І мы тут таксама, кругом Гайнаўкі, гледзячы на некаторых нашых элітарыяў, охаем і ахаем ды прыкідваемся і набожнымі, і сур’ёзнымі. Выпрацавалася раздвоенасць паводзін. У славянскім грамадстве...