Амерыканскія беларусы

Віктар ШВЕД

Першым на Сенатарскай у Варшаве паявіўся Юрка Станкевіч, інжынер з Нью-Йорка, сын вядомага беларускага эміграцыйнага дзеяча, моваведа, доктара Янкі Станкевіча, аўтара многіх навуковых мовазнаўчых прац, заснавальніка і кіраўніка Беларускага навуковага таварыства ў Амерыцы аж да сваёй смерці ў 1976 годзе.

Юрка Станкевіч, старшыня Друкарска-выдавецкай суполкі „Пагоня”, якая, між іншым, займалася выдаваннем падручнікаў для беларускіх дапаўняльных школ, звярнуўся да мяне з просьбай, каб я прызначыў да чарговага падручніка свае дзіцячыя вершы. Перадаў я Ю. Станкевічу некалькі дзесяткаў вершаў у машынапісе, падпісаных маім прозвішчам. Падчас праведзенага тамажнікамі на аэрадроме ў Варшаве асабістага кантролю ў Ю. Станкевіча знойдзены былі мае вершы. Пазнаёміўшыся са зместам вершаў (усе яны былі прыродаапісальныя і пачуўшы тлумачэнне, з якой мэтай ён іх атрымаў ад аўтара, тамажнікі вярнулі Ю. Станкевічу мае вершы. Паявіліся яны ў Нью-Йорку ў 1968 годзе ў Чытанцы для беларускіх дапаўняльных школ, укладальнікам якой была Валянціна Пашкевіч.

Зацікаўленне польскіх улад выклікала таксама асоба вядомага беларускага эміграцыйнага дзеяча філолага Міколы Прускага, сваяка Якуба Коласа. Ужо на пачатку пяцідзесятых гадоў у Гранд-Рэпідзе, штат Мічыган, заснаваў ён Беларускае выдавецтва, якое, між іншым, выдавала часопіс для моладзі „Беларускі свет”, які публікаваў жыццяпісы беларускіх дзеячаў, мастацкія творы, успаміны. Дзякуючы энергіі і арганізацыйным здольнасцям М. Прускага, яго выдавецтва сталася сучасным прадпрыемствам, з якога выходзяць шматлікія беларускія публікацыі, у тым ліку выданні Беларускага інстытута навукі і мастацтва. Ад некалькіх гадоў М. Прускі выдае штомесячную газету беларускага замежжа „Беларускі дайджэст”.

Мікола Пускі прыязджаў на Беласточчыну з намерам знайсці сабе ў беларускім асяроддзі кандыдатку на жонку. Пазнаёміў я яго з дзяўчынай з вёскі Мора Марысяй Паўлючук. І калі ўжо Мікола аформіў ёй выезд у Амерыку, раптам Марыся адмовілася ад выезду. Пазнаёміла яна, аднак, Міколу са сваёй сяброўкай Верай Младзяноўскай з Кляшчэль, якая выйшла замуж за Міколу і выехала ў Амерыку. Маюць дзве дарослыя ўжо дачкі і жывуць шчасліва. Улады аднак мелі да мяне прэтэнзіі за маё сватаўства.

Надзвычай сімпатычным чалавекам з ліку заакіянскіх беларусаў аказаўся актыўны дзеяч Сяргей Карніловіч, які даволі часта прыязджаў у Польшчу, а асабліва на Беласточчыну. Мае добрыя знаёмыя даведаўшыся, што Сяргей таксама халасцяк, спрабавалі яго ажаніць. Аднак мэтай жыцця Сяргея была дапамога бедным беларусам, на Беласточчыне таксама, а асабліва падтрымка бацькоў, якія бедна жылі ў калгасе на Беларусі. Дапамагаць матэрыяльна людзям, гаварыў ён, можна толькі тады, калі ты не абзавёўся сям’ёю.

Жывучы ў Амерыцы па-халасцяцку, Сяргей Карніловіч знайшоў яшчэ другога філантропа — інжынера Кастуся Калошу, таксама адзінокага. Яны разам уклалі свае ашчаднасці ў набыццё ўласнасці ў Стронгсвіле каля горада Кліўленда ў штаце Агайо. Зарэгістравалі свой пасёлак як камерцыйную грамадскую арганізацыю і назвалі яго „Полацкам”. У 1990 годзе тут збудавалі грамадскім коштам вялікі грамадскі цэнтр „Полацак”, які стаўся месцам адпачынку беларусаў і месцам жыхарства яго заснавальнікаў — Сяргея Карніловіча і Кастуся Калошы. Калі я ў сямідзесятыя гады паехаў з Варшавы з Сяргеем Карніловічам на беларускі фэст у Беластоцкім павеце, беластоцкія ўлады мелі да мяне прэтэнзіі за тое, што я прывёз да іх амерыканскага беларуса.

Сяргей Карніловіч цяжка працаваў у Амерыцы шафёрам малочнай цыстэрны. Нечакана меў ён толькі лёгкую смерць — памёр, не хварэючы, у сне. „Хто памірае ў сне — не памірае, а проста не вяртаецца назад”, — сцвердзіў беларускі паэт А. Філіповіч. І сапраўды, Сяргей Карніловіч будзе жыць заўсёды ў сэрцах усіх тых, хто з ім меў нагоду пазнаёміцца. Памяці Сяргея Карніловіча прысвяціў я свой верш, прыпамінаючы перыпетыі, якія беспадстаўна давялося яму дасведчыць у надта складаным жыцці.