Гектары не цешаць

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

А другі сын зямлю любіў. І людзі да яго прыходзілі, каб зямлю ад іх браў, за натарыуса самі плацілі, абы толькі ўзяў. Набраў ён такім чынам трыццаць гектараў. І сёння вялікі грош дакладае, бо паліва дарагое, угнаенні дарагія, апырскі дарагія. Пасееш, а прадаць няма дзе — хіба што за грашакі. Малако таннае, як мінералка „Крынка”. А колькі пры той карове напрацавацца трэба! І свінчо кармі з малога, завязеш прадаць і два тыдні чакай грошай. Па збожжа ці бульбу прыедуць здалёк, грошай не маюць — „у пятніцу прывязем” — і шукай пасля! Насміхаюцца, і нідзе не пажалішся, нічога не скажаш. Крыўда адна!

Тэлефон ад Новага Двара цягнулі, капалі, слупы стаўлялі. І прапаў. Кожны грошы забірае і мабільнік купляе. І нашто такі выдатак?.. У Сідры войт водаправод праклаў, гімназію паставіў, будуе ачышчальню. А ў нас — нічога...

Калі што не заплаціш, дык зараз жа прыедуць, забяруць, адключаць... Сын яшчэ дзве каровы трымае, малако здае. Але ўжо секвестратар з’явіўся грошы за малако забраць, бо страхоўка не заплачана. І будзе сын тых кароў рэзаць; хаця мяса на нейкі час будзе.

Гектары не цешаць, ахвота ад усяго адыходзіць. І сын зямлю аддае пад залясенне. І кожны адзін так робіць, у кожнай вёсцы:

— Нех яе халера, з зямлёю, каб я рабіў і даплачваў!

Калісь за зямлю біліся, а сёння ў нас ужо пад Бернікі і Сынкоўцы ўсё залесена. За пару гадоў ніхто і не пазнае, што поле было. Вёска крапівою зарасце і дзікі завядуцца. Было поле, а цяпер лес, грыбы. Ляснічы з Сідры прыехаў, пасляпэгээраўскае поле памераў і заключыў:

— За дзесяць год пад самую вёску засаджу!

Пецярых у нас зямлю па бацьках былі пабралі, пры камуне машыны купілі. А цяпер на паліва няма! Дзеці дома сядзяць і ўтрымаць іх няма з чаго. Усё даражэе: інтэрнат даражэе, дарога даражэе, а машынку на грошы нямаш! І крадуць усё — абы падгледзелі! А выйдзе са школы, на галаву сядзе і кармі!

Бо і куды тых, што школы паканчалі, падзець, калі тыя, што яшчэ працуюць, зубамі работы трымаюцца? Калісь, хто хацеў, той працаваў; і заганялі яшчэ. Будаўнікі калісь пачыналі і не канчалі — перабягалі на новую будову, а цяпер выглядаюць, каб хто наняў. Мне няхай палову рэнты плацяць, абы толькі маладым далі жыць. Сёння хлопец то яшчэ што знойдзе, але дзяўчына... Ды і як хлопец стане на нейкую будову, то паціху, без папераў. А пасля не заплацяць — і не пасудзішся, бо папераў няма. А даваць жа такому на кватэру і ежу трэба... Работы няма, толькі зладзейства. А выпіць, загуляць хочацца. І невядома, ці такую разбазараную моладзь утрымаюць.

Жыве той, хто з Амерыкай знаецца, крадзе, шпікулюе, хто ксяндза або бацюшку ў сям’і мае. А такі не дасць рады. Калі на гаспадарцы хлопец астанецца, то жонкі не знойдзе. Дзеўка скажа:

— Я пайду тваіх кароў даіць або свіней карміць?!

Сёння дзеўкі на гаспадарку не знойдзеш! Хто ажаніўся, той неяк гаспадарыць, а хто не — гаспадарка прападае. Пакуль бацькі жывуць, то яшчэ-яшчэ... А як памруць:

— А што, я буду рабіць?! А маць яе!

Калісь вархлякаў па 50-60 кілаграмаў людзі везлі напавал. І сёння, калі б даць нашым людзям магчымасці, то Польшча была б багатай краінай. Але няма гаспадара, няма бацькі. Умеюць правіць, але крадуць. І як жа тыя фабрыкі могуць утрымацца? Пры камуне кралі, але было, а сёння адкрыта забіраюць. І яшчэ горш будзе!

* * *

У канцы вёскі стаяць два крыжы. На адным з іх надпіс: „Спаси и сохрани Господи Сию деревню”. На другім: „Boze, miej w opiece nasza wies. Mieszkancy Siderki 1975 r.” Крыху далей пустуе колішняя крама, яшчэ далей — пакойны ад пяці гадоў млын. На адхоне аўтобуснага прыпынку пакояцца шкляныя пасудзіны з тутэйшымі замежнымі надпісамі: „Можейковская”, „Лидская”, „Царь”, „Стары замак”.

Траянскім трухам завітвае к нам глабалізацыя.