Шукаць... самога сябе

— Чаму Вы тут?

— Мяне цікавіць гэты рэгіён, бо я хацеў бы пазнаць тутэйшую інструментальную культуру, танцы Беласточчыны, браць удзел у экспедыцыях, фільмаваць, фіксаваць рэшткі таго, што яшчэ памятаюць тут людзі.

— А Ваша капэла?

— Хачу выкарыстаць гэта ў капэле даўняй беларускай музыкі. Капэла — некалькі музыкаў, але не як гурт, а як адна з форм супольнага чыну. Мы не надаем капэле сцэнічнага характару. Мы робім так, каб не было гледачоў, каб усе былі ўдзельнікамі.

— Дзе Вашыя карані?

— Я нарадзіўся ў Мінску, бацька — мінчанін, маці з роду Петручукоў-Карпінскіх, якія выводзяцца з Кленік, але ўжо дзед трапіў на Магілёўшчыну і маці нарадзілася там.

— Хто Вы па адукацыі?

— У 1983 годзе я закончыў Акадэмію мастацтваў у Мінску, факультэт графікі, і выехаў у вёску Залессе на Смаргоншчыне (там жыў Міхал Клеафас Агінскі, яшчэ застаўся фальварак, у якім мы з сябрамі зрабілі праект мастацкай школы). Але з жонкай мы стварылі там тэатр „батлейка”, у ім прымала ўдзел каля дваццаці дзяцей і дзевяць чалавек дарослых. З гэтым тэатрам мы пабывалі ў Польшчы, Эстоніі, Францыі.

У суседняй вёсцы Пярэбневічы я знайшоў чалавека, у якога вучыўся ігры на скрыпцы ў традыцыйнай манеры. Гэта быў Антон Высоцкі. Ён закончыў музычную школу Магера ў Крэве.

— Як Вы трапілі ў Польшчу?

— Ад дзевяноста першага па дзевяноста трэці я па сямейных абставінах жыў між Радамам і Мінскам. У Польшчу я таксама часта прыязджаў на запрашэнне Фонду музыкі крэсаў (я быў у Любліне, Владаве, Кракаве, Рыбаках над Нарвай).

У 1993 годзе айцец Іаан з Чыжоў запрапанаваў мне напісаць абразы і стварыць іканастас у чыжоўскай Успенскай царкве. Пасля я рабіў фрагмент роспісу ў сямятыцкай царкве св.св. Пятра і Паўла. Потым у Чорнай-Беластоцкай супольна з Віктарам Доўнарам мы пісалі ікону, рабілі канцэпцыю іканапісу (у царкве св. Жанчын-Міраносіц). Ну, а тады яшчэ былі два іканастасы ў царкве Святога Духа ў Беластоку, іканастас у гарадоцкай царкве Ражджаства Багародзіцы, а ў апошні час малюю ў Бельску-Падляшскім. У Чыжах быў першы іканастас у Польшчы ў новыя часы.

— А што з графікай, з тэатрам?

— У дзевяноста дзевятым годзе былі дзве мае выстаўкі графікі: летам — у Балгарыі (г. Добрыч), а ў снежні — у Полацку. На поўдні Турцыі пару гадоў таму рабілі з французамі (фінансаваў еўрапейскі культурны фонд) міфалагічнае падарожжа па выспах для творчых людзей з усяго свету. Трапілі на адну грэцкую выспу — Кос, далі там два спектаклі акцёры, музыкі і мастакі — турэцкія, французскія, беларускія, польскія, а таксама было пару асоб з Італіі.

— Ці чалавека з такім талентам, як Ваш, не хацела „перахапіць” заграніца?

— Былі прапановы выезду на Захад, некалькі гадоў таму грэкі запрапанавалі ў Амерыку. У Францыю, вядома, запрашалі. Добра паехаць, аднак, на тыдзень-два, адпачыць, пакупацца і вярнуцца дахаты.

Я мушу быць сярод сваіх, бачыць сваіх людзей, тое святое, што дае сілу жыць і што засталося яшчэ на нашай зямлі.

Калі я трапіў у Польшчу, адразу я так не сумаваў, а пасля мяне ўсё больш цягнула на радзіму. Я зрабіў рэвізію душы і падумаў, што я мушу да радзімы дакрануцца праз музыку. Музыцы я пачаў вучыцца ў дваццаць гадоў. Ліра, цымбалы, басэтля, скрыпка, дуда — мяне захаплялі даўнія народныя інструменты.

Вось у вёсцы Гураны жыве сястра чалавека, якога я пазнаў у Смаргоні. Яна сустрэла мяне холадна, бо на Міньку (мянушка, прозвішча яго Субета) была злосная за тое, што як выехаў пасля вайны, дык не пісаў. Я быў са скрыпкай. Зайграў яго вальс, мазурак. Яны адразу пазналі „Мінькаў мазурак”. Пыталіся: адкуль ведаеце? А я кажу, што ў мяне ж ёсць і яго барабан...

Нельга будаваць сваю этнічную прыналежнасць на геапалітычных межах, ані на канфесійнасці. Гэта не ідзе на карыць нікому. На Беласточчыне — паклады народнага багацця. У Чыжах вунь якія пасцілкі, ручнікі, якую вышыўку паказваюць! У Тыневічах — таксама.

А тут жа ад 1905 года, ад часоў Карскага (адносіны да лірніцкага выканання, да танцаў) не было ў гэтай фіксацыі комплекснага падыходу. Карскі запісваў усё цікавае, што заўважаў. Кожны этнограф капаў сваю тэму. Была вузканавуковая арыентацыя доследаў. А тут жа ў кожнай вёсцы павінны памятаць сваіх лірнікаў.

— Дык Вы зусім — наш Леанарда да Вінчы!

— Які ж я Леанарда?! Рэч пра тое, каб паспець перажыць сваю краіну, адчуць яе, дакрануцца да яе праз гук, тэатр, колер, знак, слова, краявід, на які глядзіш, бо нідзе такога няма. Многага я б не рабіў, калі б гэта было ўжо некалі зроблена. Прычым тут Леанарда...

Я з нейкага часу раблю гэта для сябе, для сваёй душы. І гэта музыка, і гэта саматканая пасцілка, вытканая знакамі, дзе і птушка, і кветка, і студня мелі сваё значэнне, і старыя ручнікі, — усё гэта важнае, калі хочам адчуць свае карані.

Шкада, што моладзь не адчула рэзанансу са сваімі каранямі, не зразумела, што лепш адчуе яна яго ў бабулінай хаце, чым у люксусовым самаходзе. Мо гэта знак цывілізацыі. А мо падсвядомы сорам, што ты — беларус.

— Дык што моладзь павінна рабіць?

— Капэлы недастаткова. Трэба прыняць шырэйшы кірунак. Трэба арганізоўваць экспедыцыі па Беласточчыне, звярнуцца да народных крыніц, шукаць... самога сябе. Інакш увесь свой вольны час яны будуць сядзець перад тэлевізарамі ці камп’ютэрамі.

— Як Вам здаецца, ці „Ніва” дастаткова фармуе адносіны моладзі да гэтых спраў?

— „Ніву” я выпісваў яшчэ будучы студэнтам. У нас у Мінску яе цяжка было дастаць. Я яе выпісваў праз Саюз пісьменнікаў. У свой час „Ніва” зрабіла вялікую справу. Ад канца васьмідзесятых гадоў змяніўся стыль газеты, і мне яна перастала да такой ступені імпанаваць.

Я не іду на кампрамісы — ці хто левы, ці хто правы, але на творчасць гляджу як на акт творчы.

— Дзякую за размову.

Гутарыла Ада ЧАЧУГА