Даследчыцкая дзейнасць узнагароджана

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Адам Хмялёўскі, які жыў у 1845-1916 гг., займаўся сакральным мастацтвам, а з 1888 года стаў арганізаваць дабрачынную дзейнасць у Галіцыі. З 1976 года прысвойваюцца ганаровыя ўзнагароды ягонага імя за выдатныя дасягненні ў галіне культуры, сакральнага мастацтва, дабрачыннай, грамадскай і экуменічнай дзейнасці. За мінулыя 26 гадоў узнагародай гэтай былі ўдастоены такія вядомыя асобы, як Маці Тэрэса з Калькуты, мітрапаліт Васілій, Кшыштаф Занусі, Кшыштаф Пэндэрэцкі, Яцак Курань, Лех Валэнса, Яўген Чыквін, Генрык Янкоўскі, Яланта Кваснеўская, Ежы Навасельскі і іншыя. За 2001 год узнагароджаны былі м.інш. мінскі мітрапаліт Філарэт, Ежы Дуда-Грач і Войцех Кіляр.

Айцец Рыгор Сасна добра вядомы ўважлівым чытачам „Нівы”, аднак яшчэ раз варта прыгадаць ягоную гістарыяграфічную дзейнасць. Пачынаў ён ад манаграфіі Сямятыцкага прыхода, а затым круг ягоных зацікаўленняў пашыраўся на благачынне і епархію. Паколькі на працягу гістарычнага працэсу царкоўныя адміністрацыйныя межы мяняліся, размываліся, а для навуковай дзейнасці трэба было сабе вызначыць дакладна акрэслены абшар, а. Рыгор Сасна рашыў засяродзіцца на даследаванні Праваслаўя ў сённяшніх межах Беласточчыны. Беласточчына мае сваю гістарычную спецыфіку — быў перыяд, калі яна так поўнасцю не належала ні да Польскага каралеўства, ні да Расійскай імперыі. Даследчыцкая дзейнасць па гісторыі нашай зямлі ставіла складаныя задачы — трэба было даследаваць архівы, расцярушаныя і ў Польшчы, і ў замежжы.

— Не было многа сродкаў, — кажа а. Сасна, — але з Божай дапамогай работа ладзілася. У мяне стаў расці ўласны архіў. Калі я быў у Мінску, атрымаў кнігу Сакольчыка „Бібліяграфія Беларусі”. І я стаў збіраць матэрыялы для бібліяграфіі. Я вызначыў сабе тры напрамкі працы: рэгіянальны, беларускі і праваслаўны. Беларускія матэрыялы я здаў у Мінск і яны недзе там „утапіліся”, хаця былі занесены ў план. З апошніх матэрыялаў удалося мне выдаць бібліяграфію праваслаўных прыходаў Беласточчыны; выйшлі дагэтуль тры асноўныя тамы і тры тамы суплементаў. У дапаўненне да гэтага разам з Дарафеем Фіёнікам напісалі манаграфіі прыходаў у Орлі, Бельску, Рыбалах і Пасынках, а разам з матушкай Антанінай — манаграфію прыхода ў Жэрчычах.

Варта высветліць, чаму менавіта манаграфіі згаданых прыходаў пабачылі свет першачаргова. Орля — родны прыход бацюшкі і матушкі, Бельск — Дарафея Фіёніка. А манаграфія Пасынкаўскага прыхода — гэта своеасаблівае ўшанаванне памяці дырэктара Яраслава Кастыцэвіча, якога продкі праз тры пакаленні служылі Богу і прыхаджанам у тамашняй царкве. А ў Жэрчычах, як паведамляюць гістарычныя згадкі, прыход быў заснаваны ў 1001 годзе! Апошняя справа выклікала ў 1966 годзе нават абурэнне вяшчальнікаў хрысціянізацыі нашых зямель з заходняга напрамку...

— Праваслаўе тут, — кажа а. Рыгор Сасна, — не прывезена царом у час расійскага панавання. Праваслаўныя — гэта аўтахтоны, якія святло хрысціянства атрымалі тут з найранейшага часу, калі не ад Кірылы і Мяфодзія, дык напэўна з усходу: або з Кіеўскай Русі, або на Сакольшчыну з Полаччыны ці Тураўшчыны. Гэта мяне цэлы час цікавіла і я стараўся пазнаваць лепш гісторыю. Дыпломную працу я пісаў пра царкоўныя вуніі, а і месцы пастырскай працы таксама гэтаму спрыялі. Мой першы прыход быў у Кодні, дзе людзі жылі пад уражаннем пасляваеннага ліхалецця акцыі „Вісла”. І я, як ураджэнец Беласточчыны, захаваў у памяці трагедыю суседняй вёскі — Залешан. І ўсе гэтыя справы мне хацелася пазнаць, даследаваць. Лёс так склаўся, што на працягу маёй звыш саракагадовай працы Божая воля наводзіла мяне на спатканне добразычлівых людзей, якія спрыялі здзяйсненню маіх зацікаўленняў. Дамінантную ролю ў гэтым сыграла ўсё ж такі сям’я. Дзеці, якія напэўна патрабавалі дапамогі, выдатна спраўляліся з навукай і ў нейкім сэнсе звальнялі мне час для працы і людзей. Дзякуючы працы матушкі і маці сям’я была забяспечана і я, апрача пастырскай працы, мог наведваць архівы і бібліятэкі.

— Інспіратарам выпуску маёй першай кнігі — прадаўжае а. Рыгор — быў прафесар Васіль Чачуга, у той час старшыня Беластоцкага навуковага таварыства. Удзячны я таксама мітрапаліту Саву, навуковым працаўнікам Інстытута славяназнаўства Акадэміі навук у Маскве і супрацоўнікам Нацыянальнай бібліятэкі ў Мінску. Многа дапамаглі мне рэдактары „Przegladu Prawoslawnego” і працаўнікі „Orthdruku”. Усіх цяжка пералічыць. Удзячны я і „Ніве”, якая па інспірацыі Міколы Гайдука на працягу некалькіх гадоў вяла бібліяграфічны куточак і занатоўкі пра цэрквы як помнікі культуры.

Матушка Антаніна таксама ўключылася ў даследчцкую працу свайго мужа. Не трэба есці — кажа яна — а чалавек нанюхаецца; мы ж разам больш за сорак гадоў. Выходзіць з друку іхняя кніга пра святыя месцы і цудоўныя іконы на Беласточчыне. Неўзабаве пабачыць свет іх новая кніга пра былыя прыходы між Нарваю і Бобрай. Матушка вядзе даволі перспектыўныя доследы лёсу нашых ікон, якія ў выніку розных ліхалеццяў расцярушыліся па свеце; пакуль яшчэ зарана абнародваць ейныя сенсацыйныя высновы.

— Наша жаданне, — кажа а. Рыгор Сасна, — калі будзе Божае бласлаўленне, — выкарыстаць сабраны архіў і бібліятэку дзеля перадачы сваім людзям і Царкве нашага звыш трыццацігадовага даробку ў памяць нашай Царквы і праваслаўных людзей Беласточчыны.