Пакутны лёс

Віталь ЛУБА

Гаўрыіл Лаўрашук быў арыштаваны па 58 артыкуле і 26 снежня 1936 года ў пазасудовым парадку прыгавораны да ссылкі ў лагер Ерцава Архангельскай вобласці. Відаць, абвінавацілі яго ў шпіянажы на карысць Польшчы, паколькі ў 1923 г. польска-савецкую граніцу перайшоў ён нелегальна. З лагера Гаўрыіл пісаць за мяжу, у родныя Рыбакі, не мог. Але перапісваўся з Аляксандрай Матвееўнай Хлябіч, сваячкай і суседкай з Рыбакоў, якая жыла ў Маскве. У сямейным архіве маскоўскіх Хлябічаў захаваліся тры лісты — два з 1939 і адзін з 1940 года.

Гаўрыіл Лаўрашук не мог змірыцца з абсурдным абвінавачаннем. „Я не лічу сябе ворагам народа, — пісаў ён з лагера, — ні ворагам савецкай улады і камуністычнай партыі, таму маю надзею, што са справай разбяруцца. Даходзяць да нас чуткі, што справы пераглядаюцца. Ёсць ужо выпадкі вызвалення па 58 артыкуле”. Пісаў ён скаргу пракурору СССР Андрэю Вышынскаму, намерваўся пісаць Надзеждзе Крупскай — „роднай маці савецкага настаўніцтва”. Безвынікова. Скардзіўся, што няма ў яго ні матэрыяльнай, ні маральнай падтрымкі, ні блізкіх людзей, якія хадайнічалі б аб ім на волі. Жонка, якая прыехала наведаць яго ў лагеры, замест падтрымаць на духу, нарабіла толькі сораму, „звязаўшыся з нягоднікам з яснымі гузікамі на маіх вачах, калі я сядзеў у зоне як у клетцы”.

Гаўрыіл працаваў у лагернай школе. „Учора мы сустрэлі Новы год, — пісаў у лісце ад 1 студзеня 1939 года. — Нас было восем чалавек: адзін лекар, які загадвае бальніцай, і сем чалавек настаўнікаў, з якіх два дацэнты і адзін аўтар падручніка па геаметрыі для сярэдняй школы Гангнус. Прынеслі мы ў клас дзве ёлачкі, фельчарка зрабіла нам Дзеда Мароза”.

Матэрыяльныя ўмовы ў лагеры былі цяжкія, зняволеныя галадалі. „Вышліце, калі ёсць у Вас такая магчымасць, — пісаў Гаўрыіл Аляксандры Матвееўне ў згаданым лісце, — нямнога сухарыкаў, нямнога цукру і часнаку. Пасылкі даходзяць добра. У пасылку можна пакласці кнігу, якая ў Вас засталася”. Але Хлябічы, відаць, не адпісалі і просьбы аб пасылцы не выканалі, бо ў чарговым лісце ад 12 лютага 1939 г. Гаўрыіл скардзіўся, што „напісаць няма каму, а тыя, якім пішу, застаюцца глухімі”. Пераконваў ён Аляксандру Матвееўну, што пісаць яму можна і што перапіска не адаб’ецца на яе становішчы. Паўторна прасіў зрабіць яму пасылку. „Цяжка знаходзіцца, — пісаў ён, — сярод людзей, якія атрымоўваюць у месяц адну або дзве пасылкі, грошы, лісты, і адварочвацца або выходзіць, калі яны абедаюць або частуюць адзін аднаго. Прасіў бы я Вас выслаць мне як найхутчэй прадуктовую пасылачку, калі Вам не вельмі цяжка ў матэрыяльным плане. У пасылачку можна пакласці сухароў, нямнога часнаку, цукру, канвертаў. Добра было б, калі б у яе ўлажылі астаўшуюся ў Вас кнігу, некалькі нумароў настаўніцкай газеты, хустачку, ручнік, зубны парашок, маленькае люстэрка і грэбень, і па магчымасці старую цёплую кашулю”.

У пачатку 1939 г. Гаўрыіл хварэў плеўрытам. Да здароўя ўжо не вярнуўся, адчуваў сябе штораз горш. Апошні ліст Аляксандры Матвееўне ад 20 чэрвеня 1940 г. гэта свайго роду падрахунак жыцця і развітанне з блізкімі.

„Пішу Вам з цяжкай няволі. Горш няволі адна толькі смерць. Я пакуль жывы, але здароўе страціў канчаткова. Мучыць безнадзейнасць. Настрой такі, што месца нідзе не знаходжу. Толькі рукі на сябе налажыць не хочацца. Я так мала жыў асабістым жыццём і на свабодзе.

Праца была цяжкая, нервовая. Аддаў я гэтай працы лепшыя сілы і лепшыя гады, а цяпер за гэта на старасць замест пенсіі ўзнагароджаны катаргай. (...)

Мабыць, тут будуць жыць у недалёкай будучыні вольныя людзі і будуць радавацца, хаця можа быць і не будуць ведаць, што іх шчасце пабудавана на маёй крыві і косцях.

Цяжка, Аляксандра Матвееўна, быць пахаваным жывым, цяжка жывому класціся ў магілу!”

Дату смерці і месца пахавання Гаўрыіла Лаўрашука намагалася ў 1991 г. устанавіць дачка Аляксандры Матвееўны, Галіна Іванаўна Станкевіч. У адказ на яе пісьмо, накіраванае ва Упраўленне КДБ СССР, прыйшла толькі спраўка з Пракуратуры Маскоўскай вобласці аб яго рэабілітацыі.