Пакутны лёс

Віталь ЛУБА

У сямейным архіве Віктара Буры і Тамары Ціванюк захавалася карэспандэнцыя Гаўрыіла з малодшай сястрой Анастасіяй (іх маці), на падставе якой паспрабуем рэканструяваць жыццёвы шлях ураджэнца Рыбакоў.

* * *

У жніўні 1915 года Гаўрыіл разам з сям’ёй і ўсёй вёскай падаліся ў бежанства. Пакінулі яны гаспадарку, якая паводле акта, састаўленага 12 ліпеня 1915 г. на выпадак эвакуацыі па прычыне ваенных дзеянняў, вартая была 4 356 рублёў і 20 капеек. На волю лёсу засталіся дом, клуня, хлеў, павець і прыбудоўка для жывёлы. Неабходную рухомую маёмасць павезлі на фурманцы на ўсход.

Сям’я Варвары Лаўрашук — з дзяцьмі: Гаўрыілам, Канстанцінам, Анастасіяй, Адамам і Верай — апынулася ў сяле Карамыслаўка Сенгілееўскага ўезда Сімбірскай губерні. Гаўрыіл там увесь час вучыўся, за выключэннем аднаго года службы ў Чырвонай Арміі, і закончыў Кузаватаўскую настаўніцкую школу.

У 1921 годзе бежанцы сталі эвакуіравацца на радзіму. Гаўрыіл не хацеў вяртацца, ведаў, што тут ужо будзе Польшча і яму як настаўніку ў ёй занятку не будзе. Але хворай маці хацелася памерці ў родных Рыбаках. Пры маці былі толькі малодшыя дзеці — Анастасія і глуханямы Адам.

Старэйшы брат Канстанцін быў дзесьці ў Расіі. Пад канец 1920 года прыслаў ён адкрытку з горада Тармез. „Дарагая мама, братцы і сястрыца! — пісаў ён. — Віншую Вас з Ражджаством Хрыстовым. Так, жаль, што прыходзіцца адзначаць трэцяе Ражджаство ў далі ад Вас, родных. Але зноўку прыйдзе той час, калі будзем усе разам сустракаць з радасцю і задаволены будзем. Са святам Ражджаства Хрыстовага. Пакуль. Да хуткага спаткання. Кахаючы Вас Ваш сын і брат Косця”. І гэта была апошняя вестка ад Канстанціна Лаўрашука.

Гаўрыіл доўга разважаў ці вяртацца яму на радзіму. Ягоная сястра Анастасія ў кніжцы „Бежанства 1915 года” ўспамінала гэта так: „Габрэль кажа: «Вы едьзце, а я застануся тут». І мяне нагаварыў, каб я не ехала: «Ты будзеш вучыцца, а я табе буду памагаць. Няхай мама едуць з Адамам». Каб большы брат ехаў з намі, то ён застаўся б. Але Косця з намі не ехаў, маці хворая, Адам глуханямы. Як мы паедзем самі? Мы давай плакаць: «Забяры нас на радзіму, тады сабе паедзеш, бо мы прападзем у дарозе». Мы яго прымусілі завезці нас на радзіму” (стар. 50). І Гаўрыіл не адмовіў маці і не выслаў яе бездапаможную з дзецьмі ў далёкую дарогу. Вярнуўся з імі ў Рыбакі.

На радзіме Гаўрыіл працаваў на гаспадарцы і чорнарабочым у лесе і такім чынам зарабляў на жыццё і лячэнне хворай маці. На пасаду настаўніка не мог спадзявацца. У 1922 годзе маці памерла. Год пазней Гаўрыіл вырашыў вярнуцца ў Расію, якая ўжо стала Савецкім Саюзам. Мяжу прайшоў ён нелегальна.

Спачатку саветы палічылі Гаўрыіла польскім шпіёнам. Трымалі яго ў зняволенні і разам з іншымі арыштантамі, якія нелегальна перасяклі польска-савецкую граніцу, павялі на расстрэл. Гаўрыіла выратаваў школьны сябра, якія распазнаў яго і апраўдаў перад уладамі.

(працяг будзе)