Цэнтр праваслаўнай духоўнасці

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Пры нагодзе пабыўкі ў школах Брэсцкай вобласці група настаўнікаў беларускай мовы з Беласточчыны наведала Жыровіцкі манастыр. Нашы педагогі маліліся ва Успенскім саборы, які бесперапынна дзейнічае ад стагоддзяў; тут з левага боку васемнаццацівечнага іканастаса знаходзіцца барэльефная цудоўная выява Божай Маці. Яна невялікая — 5,6 х 4,4 см. Жыровіцкія манахі кажуць: „Чалавек злы, грэшны Божай Маці не заўважыць”.

Настаўнікі хрысціліся, цалавалі ікону і ніводзін словам не ўспомніў, што бачыў. Толькі ў зваротнай дарозе шапталі: „У тым цёмным камені зарыс твару Мадонны такі нейкі аддалены, ды, усё ж — відаць...”

Пяць гадоў таму навуковыя славутасці пацвердзілі афіцыйна, што камень гэты — цудоўны. У XV стагоддзі не ўмелі награваць яспісу да тэмпературы 3 600° С. Толькі ў такой гарачыні магчымы такія відазмяненні.

Літоўская Чанстахова

У час Вялікага княства Літоўскага было гэта найвялікшае месца культу, званае Літоўскай Чанстаховай. З часам ушаноўванне жыровіцкай Мадонны заступіла віленская Маці Божая Вастрабрамская. У той час з каля сотні манахаў у Жыровічах засталося толькі сямёх.

Выбарная прыбаўка

— Я чатыры гады таму быў цяжка захварэў. Думаў, што ўжо не акрыяю. Два тыдні піў толькі нашу ваду. Усё прайшло, — расказвае адзін з манахаў.

У крамцы можна набыць ваду ў пластмасавых, паўтаралітравых бутэльках па паўдолара. Спецыяльна для польскай групы адна з апякунак прыносіць „кантрабанду” — святы ялей. Можна яго ўжываць толькі раз у месяц; знакам крыжа ўціраць у балючыя месцы. Наталля Герасімюк з Беларускага музея ў Гайнаўцы, дзякуючы якой удалося сарганізаваць наш прыезд, прыстае ля невялікага загончыка з кветкамі. Нюхае буйную ружу. За ёю ўстаўляецца чарга маладых беларусаў-пілігрымаў — мо і пах гэтай ружы мае незвычайную моц?..

Па манастыры водзяць наведвальнікаў найчасцей семінарысты. Тутэйшая (з назову мінская) духоўная семінарыя ёсць галоўнай праваслаўнай вучэльняй у Беларусі. Адзін з семінарыстаў, Андрэй, расказвае пра гісторыю Успенскага сабора, цэрквы св. Мікалая, Уздзвіжання Крыжа Гасподняга, Багаяўлення.

— Б’е ад яго нейкае святло; твар у яго такі чысты, святлісты... — шэпча адна настаўніца сяброўцы. Абедзве глядзяць у семінарыста як у карцінку. Той спакойна, з вачыма зрэдчас спаглядаючымі з-пад акуляраў на беластоцкую групу, перад цудоўнай выявай Божай Маці далікатна звяртае ўвагу:

— Трыма пальцамі жагнайцеся, у месцы сонечнага спляцення, а не так нізка...

Андрэй завяршае навучанне ў семінарыі. Піша працу аб Праваслаўнай царкве ў Польшчы. Вельмі хацеў бы прыехаць у Гайнаўку. Мусіць, аднак, назбіраць грошай, а гэта не так лёгка.

— Да нядаўна кожны з семінарыстаў атрылімваў ледзь каля 900 беларускіх рублёў. У замен за абяцанне ўдзельніцтва ў апошніх прэзідэнцкіх выбарах, некалькі дзён да іх, пабольшылі нам стыпендыі да 20 тысяч (каля 4 долараў — М. Х.), — прызнаецца Андрэй паціху пары настаўнікаў. — На шчасце, ніхто не прымусіў нашага рэктара, каб мы аддалі свае галасы на Лукашэнку.

Абараніў амбасадар

— Найважнейшае — служыць Богу, — кажа.

Быць у гэтай службе памагае яму традыцыя, звязаная з манастыром.

— Тут нараджаліся погляды надта ліберальныя для католікаў і празмерна адважныя для праваслаўя. Тут быў цэнтр літоўскай духоўнасці. Тут нарадзілася ідэя касацыі Брэсцкай уніі, — расказвае. Шмат манахаў было прыхільных ідэі уніі; іх Андрэй называе здраднікамі.

У сталінскі час расстраляна тут 400 святароў, звезеных з усяе Беларусі. У часы Мікіты Хрушчова манахаў забівалі лекары. Хворым уколвалі атруту. Іншых вывозілі на адлеглыя палі, распраналі і пакідалі на волю лёсу. У той час манастыр амаль не быў ліквідаваны. Толькі дзякуючы хітрасці яго кіраўнікоў гэтак не сталася. Бо Жыровіцкі манастыр стаў у той час рэзідэнцыяй пасла Японіі. Службы бяспекі не пасмелі сюды ўвайсці.

Найважнейшая — гармонія

— Зямную сцяжыну за вершы раскаянным сэрцам найдзеш. Маленні — вышэй за вершы. Хай стане маленнем верш!

У час поснага абеду (капусны суп, каша з капустай) паэт прызнаецца:

— Усю маладосць я расчытваўся ў Лермантаве ды Караткевічу. У паэзіі — найважнейшая гармонія.

Развітваючыся, Зьніч просіць перадаць прывітанні калегам па пяру з Беласточчыны — ягонаму перакладчыку прафесару Яну Чыквіну і Сакрату Яновічу. Спаглядаючы на двух’ярусны, увесь у шкле, аўтобус нашых настаўнікаў, радасна ўздыхае:

— Вам дык добра. Ездзіце па беларускай зямлі ды так высока, бліжай неба, бліжай да Бога...

Заўважае, што адзін з беластоцкіх настаўнікаў прыкурвае цыгарэту:

— Трэба гэта кінуць. Мой бацька трыццаць гадоў смаліў і аднойчы сказаў сабе: хопіць! Расстаўся з папяросамі ў адзін дзень раз ды назаўсёды. Значыць, гэтак можна.

Пытае настаўніка пра яго імя. Абярнуўшыся ў бок сабора, ціха моліцца да святога ад імя курачага педагога.

— Цяпер табе будзе лягчэй кінуць! — праменіцца ў радасці.

Аўтобус кранаецца з месца. І хоць не ідзе дождж, над манастыром развіваецца вясёлка. Прадказвае яна маразы.