У краявідзе канца свету

Міра ЛУКША

— А што прывезлі, можа — хлеб? — дапытваецца дзядзька Мікола, з далоні зрабіўшы дашок — узіраецца на аграмадны аўтобус з еўрапейскім выглядам, на якім нас Багдан Дудко прывёз у сваю Цісоўку.

— Мы не хлеб і гарэлку сюды прывезлі, а, так сказаць, ідэі! — тлумачу аўтахтону. А ідэю ж у рот не возьмеш, не глытнеш, не ўкусіш. Хіба што ў цела абернецца.

Тою ідэяй Дудковай і ўсяе асацыяцыі „Карткі” ёсць той фестываль-баль на апусцелых гонях „на канцы свету”. Вядома, хочацца нам усім, каб тыя палеткі зазелянелі, і каб штосьці везенае на двухколцы не асацыявалася перш-наперш з труною.

— Musiau ja u „Racyji” hawaryc pa-swojamu! — прызнаўся перад фестывалем „Swiat na uboczu” Багдан Дудко, цэлы завадатар ад дзесяці гадоў розных „карткаўскіх” ідэй. Яму, „зарэчанскаму”, „ліцьвіну”, марыцца яшчэ і Вялікае княства Паэтаў, разам з сустрэчамі ў Літве і Беларусі, з гасцямі з Нямеччны, Датчыны і Босніі. Сам ён — някепскі пісьменнік, ды ён жа перш-наперш іншых друкуе.

У гэты раз, да новага нумару „Картак”, часопіса беластоцкага, ды папраўдзе агульнапольскага, амаль поўнасцю тутэйшага, таксама далучаны дзве новыя кнігі — лірыкі Кшыштафа Гедрайця і Дар’юша Кялчэўскага, да таго ж другое выданне „Метафізікі правінцыі” Яна Камінскага (там ёсць і пра Яновіча, Тарасэвіча, Паўлючука). Тая тутэйшасць, а нават і беларушчына, кажуць Дудковы ворагі (завіслівыя грызапёры) — дык яму бокам вылезе. Бо ў новых „Картках” — Сакрат, вядома, з двума тэкстамі, і Ганна Кандрацюк з культавым апавяданнем „Каханне 2000” у перакладзе Гражыны Харытанюк, і Гандзіна размова з Ежым Максымюком пра Яна Тарасевіча, і Лукша ў перакладзе Плютовіча, і Цісоўка, і Нараўка цісоўскага з роду Падсядлы, і той самавіты прафесар Уладзімір Паўлючук з дакладам-эсэ, які пачынае навукова, а канчае метафізічна-пачуццёва, як заўсёды... Тая Цісоўка, якая для мяне легендарна асацыюецца са снежнай плоскасцю з графічна разрысаванымі дрэвамі і хатамі памяці майго маленства, сёння вітае нас сырым посвістам лістападавага ветру і сонцам. Таму чакае нас агонь на падворку, у хатцы дзядоў Багданавых — гарачыя размовы. Гэта пасля сустрэч ва універсітэце, у Ваяводскай бібліятэцы і шалёных фолькавых рытмаў у „Фаме” Аркестра Святога Мікалая. Хто кажа, што гэтыя ўсе сустрэчы — толькі дзеля файнае кампаніі калег, але ж ці 200 асоб на канцэрце гэта не фестывальная публіка?

Ці ж Сакрата не цікавіць беларускі народ, а толькі стваранне беларускае культуры? — усё перажываў сярод ночы, крыху неспадзявана для мяне і, здаецца, для самога сябе, Конрад Крушэўскі, рэдакатар „Gazety Wspolczesnej”, ужо добрых пару гадзін пасля Сакратавага выступлення ў цісоўскай хатцы. Конрад рашыў, урэшце, што, як паляк, і як пісьменнік ды журналіст, мусіць верыць у тое, што сёння існуе народ польскі. Задаў бобу Сакрат нават Крушэўскаму! Падумайце! Сакрат, толькі што з Ломжы, дзе яго яшчэ раз ушаноўвалі, сядзеў і ззяў пад партрэтам свойскага Адама Міцкевіча, правакаваў, успамінаў, адказваў на пытанні. Адзін з паэтаў усё мэнчыў яго пра нейкую метафізіку. Хацеў, каб наш Сакрат філасофстваваў. Сакрат гаварыў пра самае істотнае ў кожным радку, у кожнай косцы і кропцы свайго выказвання, а той паэт ніяк не адчуваў гэтага. А мы адчувалі. І Ганна заспявала Сакрату і нам усім старажытную падляшскую песню пра пошукі сваёй дарогі, свайго месца ў жыцці. Сакрат схапіў Ганну ў абдымкі, выцалаваў з усяе моцы, прафесар і празаік паляк Ян Камінскі, пры якім, шануючы яго вельмі, мы з Гандзяй па-беларуску размаўляем, узрушаны пусціў слязу (а ён з мужчын, якія не плачуць от так сабе), а Мацей дык увогуле выйшаў з хаты перажываць у самоце ў цемры ды на вятрыску... Калі такія жарсці і думкі ўскалыхваюць ваколіцу, жыць будзе і Цісоўка, бо энергія не прападае, і матэрыя — у вечным руху. Якраз „правінцыя” жывая быць мусіць, калі валяцца ў пыл пыхлівыя хмарачосы і штучныя выдумныя захапленні.