Распуста на расійскія густы

Міра ЛУКША

Сядзім на мінскай Малінаўцы недзе пад небам, у аблезлай шэрай будыніне; крок адсюль жыў Шарэцкі. Дзе цяперака ён? А Фёдар сама ці то з Ялты, ці з Масквы, ці з зноў з саланіннай Украіны? На кухні — камп’ютэр, які, калі не пішаш, сам забаўляецца жахлівымі іграмі.

Фёдар, каб жыць, зарабляе грошы на кніжках.

— Літаратура, якою я займаюся, яна проста камерцыйная, — кажа аўтар і зацягваецца таннай горкай цыгаркай. — Калі арыентавацца на расійскага чытача, дык цікавяць яго „кілеры”, крыміналы, забойствы, згвалтаванні, словам, мазгі на тратуары. Калі маё выдавецтва спрабавала выдаць класіка рускай паэзіі Міколу Рубцова, яны ледзь прадалі 7 тысяч накладу. А сярэдні расійскі крымінал ідзе ў 22-25 тысяч, што сведчыць пра таго чытача, пра яго эстэтычныя патрэбы і здольнасці. Літаратура гэта рэха. На сённяшні час існуе тэрмін „маркетынгавая літаратура”. Гэта тады, калі пралічваецца цалкам рынак, што каго цікавіць, колькі гэта будзе каштаваць, колькі можна прадаць, колькі з гэтага можна выціснуць, колькі аўтару заплаціць... У мяне, бачыш, няма маёнтку, у мяне ёсць двое дзяцей...

— Ты вядомы з някепскіх беларускіх тэкстаў... Ці лёгка табе тую камерцыю пішацца?

— Глядзець, што. Калі я пісаў кніжку „Масква турэмная” — гэта такая справаздача па працы ўсіх маскоўскіх турмаў (6), мне давялося пасядзець 45 гадзін у шырокавядомай турме ў Бутырках, дзе калісь папасядзелі паўстанцы 1864 года. Праўда, я сядзеў там з сотавым тэлефонам, ніхто мяне не чапаў. Я сядзеў там як будучы аўтар, вядома, у „зборцы” ніхто не ведаў, хто я. Зборка гэта агульная камера, куды саджаюць на 5-6 дзён перад тым, як „распрадзяліць” усіх крымінальнікаў. У гэтай турме да 1986 года расстрэльвалі людзей. Праўда, я ў той камеры не быў...

— Колькі ты такіх кніг напісаў?

— Дзевяноста дзве... Пад рознымі прозвішчамі, якіх ужо і не згану. Апошнія — Фёдар Бутырскі, Фёдар Волкаў, Віктар Біркут, Андрэй Разін...

— Я глядзела на ОРТ рэкламу новай кнігі Бутырскага. І быццам бы твой партрэт быў там, ледзь пазнала свайго калегу з Беларусі...

— Давайце зробім размежаванне. Тое, чым я займаюся, да літаратуры ніякага дачынення не мае. Гэта нармальныя маркетынгавыя тэксты. Гэтыя тэксты робіцца, з аднаго боку, каб зарабіць. Пра ўзровень расійскага чытача ў Калузе, Тамбове ці ў Пензе можна даведацца, запытаўшы сто чалавек, хто такі Бунін; добра, калі з іх пяць чалавек адкажа. І можаце запытацца, хто такі Віця Дацэнка. Ён нармалёвы ідыёт, напісаў дзве кніжкі, гэта чалавек які адсядзеў у вязніцы за згвалтаванні, які ў слове „катэдж” робіць тры граматычныя памылкі. Зараз у Расіі класіку не чытаюць, яна ім непатрэбная. Быў у мяне перыяд, калі я жыў у Маскве. У іх ёсць тры козыры: „У нас есть Пушкин”, „У нас есть ядерное оружие” і „У нас есть Большой театр”. Я пра Вялікі тэатр не буду гаварыць, таму што туды ніколі ніхто не трапляе, бо там бываюць толькі замежныя дыпламаты. Калі пытаешся ў расійцаў, навошта ім ядзерная зброя, ніхто не можа адказаць. Калі іх папросіш прачытаць верш Пушкіна, можа які адзін з іх скажа той верш.

— У нас з Міцкевічам, здаецца, будзе таксама... А калі ты пачаў ствараць свае „тэксты”?

— Калі спатрэбіліся грошы, тады і пачаў.

— Ці шмат беларускіх пісьменнікаў „разбэшчваюць густ рускага чытача”?

— Сярод іх — мой сябра Марцін Юр, прыяцель Сцяпан-Андрэй Варонін, аўтар бестселераў „Слепой”, „Камбат” і рознай галіматыі. Вароніна выдае Глобус. Што тычыцца Глобуса, дык не магу зразумець чалавека, які адной рукой дае грошы на тое, каб выдаваць газету „Наша ніва” і часопіса „Arche”, а другой — „Статьи и речи Александра Григорьевича...” Не ўсё разумею ў гэтай сітуёвіне. І яшчэ. Калі выходзіць раман, напісаны Максімам Клімковічам і Валодзем Сцепаненкам, які называецца „Кацюша”, чаму на апошняй старонцы месціцца здымак Валодзі Адамчыка і ягонай жонкі Ленкі Бяляевай, дзе падпісана, што гэта і ёсць Андрэй Варонін. Гэта нагадвае эстрадны анекдот з сямідзесятых. Па сцэне бегае Віктар Вуячыч і лямантуе: „Я — Джон Ленан!” Гэтак непрыстойна.

— Колькі напішаш? Як Бутырскі, Волкаў?.. — пытаюся і гладжу белае каціска Аўгустына, ад каго Фёдаравы рукі ў сплашных царапінах.

— Колькі пражыву. Да пяцідзесяці раманаў прозвішча выдумвала выдавецтва. Я не ведаў, як кніжкі называюцца, у якім сапраўды выдавецтве выходзяць, хто рэдагуе, якая вокладка... Я пісаў, аддаваў дыскету. Мне за гэта давалі грошы. Мяне гэта не цікавіла.

— Стварыліся табе біяграфіі.

— Яны ствараліся так ад балды. Вось існуе там нейкі Віктар Біркутаў, які там калісьці служыў у міліцыі ў крымінальным вышуку, потым нібыта ваяваў у Чачні, народ якой злачынна захацеў самавызначэння, нібыта ён зараз нейкі крымінальны аўтарытэт... Я гэтым, шчыра кажучы, не цікавіўся. Мне ў 1996 годзе ў выдавецтве сказалі, што трэба стварыць нейкую легенду, нейкага віртуальнага чалавека, падвярстаць пад яго тую біяграфію. І я стварыў такога чалавека, Фёдара Бутырскага.

— „Профессиональный писатель. Автор 80 романов разных жанров...” Тыраж, пішуць тут, за 400 тысяч экземпляраў! „С соавтором Виктором Доценко...” папісалі крымінальны серыял „Бешенный против лютого”. „Ф. Бутырский знаком с миром тюрьмы не понаслышке. В 1898 году он по ложном обвинении оказался в турьме....” На волю, пішуць, выбраўся ты з-за прафесіяналізму адваката В. Карышаева. Новая віртуальная постаць? І тут далей ягоная біяграфія... І пра „вашу” кнігу: „блестящее исследование истории быта и нравов московских турем”. Тая „Масква турэмная” (1998) — „уникальный путеводитель” у той „зазеркальный мир”. Чытач, дурны, купляе, чытае гэтую хвальбу, верыць, і аж заходзіцца! І ты за тыя сорак пару гадзін так усё спазнаў?

— Чыста праглынулі. Як не верыць! Я ж прыйшоў у выдавецтва, славутае тым, што выдала мемуары былога целаахоўніка Ельцына, а таксама быццам бы кнігу Пуціна „Ад першай асобы”. Агітпром, паблік рэляйшн. Я ад іх адышоў, стаў супрацоўнічаць з іншым; выдавецтва „Вагрыюс” вінавата мне каля 20 тысяч долараў.

— Ты ў нас вядомы, як аўтар з Максімам серыі „Здані і пачвары Беларусі”.

— Пытаюцца мяне: „Почему ты, такая сволочь, пишешь по-русски!” Зразумейце, у мяне двое дзяцей. Я не магу па-беларуску зарабіць нармальныя грошы. Зараз мы з Максімам скінем у „Ніву” кніжку прозы — пародый на гісторыю Беларусі, ад неандэртальцаў да Лукашэнкі, мы пішам усё што думаем...

— Зачем тебе всё это надо! — кідае Славава мама ад пліты, піяністка.

— ... Да таго нармальнай тарашкевіцай. Негандлёвы, культурны тэкст. Беларуская мова — некамерцыйная. Усё, што пішаш па-беларуску, становіцца літаратурай. Мы па-беларуску не пішам пра крымінальнікаў, злачынцаў, дэбілаў... Чалавек, які шукае чагосьці па-беларуску — ён адразу на некалькі ступеняў разумнейшы за аўдыторыю, якая чытае Марыніну ды Дацэнку. Што мяне натхняе. Аўдыторыя Сцепаненкі, Клімковіча і Ахроменкі ад тае, што чытае Вароніна ды Бутырскага — іншая і нават не накладваецца адна на адну. І гэта добра.