Белавежа Пятра Байко

Яўген МІРАНОВІЧ

Байко пра Белавежу ведае ўсё або амаль усё. Дастаткова толькі з „Нівы” выпісаць загалоўкі яго артыкулаў, а збярэцца немалая бібліяграфія па гісторыі мястэчка. Пісаў ён таксама да дзесяткаў іншых газет і часопісаў, таму ў галіне папулярызацыі Белавежы не мае ён канкурэнтаў. Пётр Байко не з’яўляецца прафесійным гісторыкам і сваю гісторыю мястэчка і ваколіцы піша — як можна здагадацца — мясцоваму насельніцтву. Апрача літаратуры па гісторыі мястэчка сабраў ён шмат выказванняў жыхароў Белавежы (сведкаў гісторыі) і фотаздымкаў, якіх ніколі не атрымаў бы даследчык з Беластока ці Варшавы. Памылковым у папулярызатарскай працы Байко ёсць толькі тое, што надта давярае ён прафесійным гісторыкам і прадстаўленыя імі факты разглядае як апісанне рэальнага стану мінуўшчыны. Мне, як гісторыку, з прыкрасцю трэба канстатаваць, што ў гістарычнай навуцы шмат усялякай ідэалогіі, змагання за дзяржаўныя інтарэсы і не ўсё напісанае вучонымі прадстаўляе акурат рэальны вобраз мінуўшчыны.

Кніжка Пятра Байко Bialowieza. Zarys dziejow do 1950 roku^* з’яўляецца першым манаграфічным апісаннем гісторыі мясцовасці. Шкада толькі, што аўтар затрымаўся ў палове XX стагоддзя, але як паясняе ў прадмове, не хапіла яму матэрыялаў для прадстаўлення самых навейшых падзей з гісторыі мястэчка. Ведаючы аднак працавітасць аўтара можна мець надзею, што ў недалёкай будучыні напіша ён і другую частку гэтай працы.

Вынікам даверу аўтара кніжкі для выкарыстанай гістарычнай літаратуры з’яўляюцца некаторыя дыскусійныя тэзісы, як, напрыклад, той, што ў палове ХІІІ стагоддзя загінула тут асадніцтва ў выніку яцвяжскіх наездаў. Праблема заключаецца ў тым, што першымі гаспадарамі гэтай зямлі былі яцвягі, якія загінулі ў выніку рускіх, а пасля таксама літоўскіх, мазавецкіх і крыжацкіх наездаў. Амаль кожны кіеўскі каган у ХІ і ХІІ стагоддзях, а пасля валынскія князі лічылі сваім хрысціянскім абавязкам у час свайго панавання прынамсі раз скараціць колькасць паганцаў. Ад захаду яцвягаў атакавалі мазавецкія князі. Крыжовыя паходы адбываліся не толькі ў Палесціне. У ХІІІ стагоддзі ў змаганне з балтамі ўключыліся нямецкія крыжаносцы. У выпадку гісторыі Белавежы не мае гэта аднак вялікага значэння, таму што мясцовасць узнікла тады, калі ў пушчы ад яцвягаў асталіся толькі курганы.

Найбольш увагі Пётр Байко адвёў гісторыі пяцідзесяці гадоў (1900-1950) Белавежы ХХ стагоддзя — амаль 80 працэнтаў зместу кніжкі. Зразумела, што гэта быў найбольш багаты ва ўсялякія падзеі перыяд, аднак прапорцыі тут моцна парушаны, асабліва, што аўтар піша пра чатырохсотгадовую гісторыю мястэчка.

Аднак гэтыя заўвагі не паменшаць вартасці кніжкі. Праз Белавежу не раз праходзіла вялікая гісторыя і Пётр Байко адзначыў усе гэтыя факты. Асаблівае ўражанне робіць апісаны аўтарам перыяд вайны. Мястэчка і найбліжэйшыя яму вёскі патрацілі парусот жыхароў, а ўсё па прычыне пушчы, якая была домам партызан. Там дзе былі партызаны, там у выніку рэпрэсіўных акцый акупанта найбольш пацярпела мірнае насельніцтва.

Кніжка Байко чытаецца вельмі лёгка. Можна спадзявацца, што жыхарам Белавежы стане яна настольным выданнем.

^* Piotr Bajko, Bialowieza. Zarys dziejow do 1950 roku, Bialowieza 2001, s. 192.