У „другой Японіі”

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

У Залешанах, гледзячы на пастаўленыя ў вёсцы крыжы, жывуць католікі. Да незнаёмага прыезджага адзываюцца па-польску, але калі загаварыць да іх па-свойму, ахвотна пераходзяць на родную ім мову — такую ж, як і беларуская літаратурная.

Вуліца ў Залешанах на тым адрэзку, па якім ездзіць аўтобус, пасыпана гравіем, але чым далей ад аўтобуснага маршруту, тым гравію менш, а за пяцьдзесят метраў яна ўжо такая ж, як і пры дзядах-прадзедах. Тая палявая вуліца-дарога нейкіх трыста метраў за ўсходнім канцом вёскі абрываецца на дзяржаўнай мяжы з Беларуссю.

Залешаны сёння прадстаўляюць жудасны від. Старыя хаты, бо новых у вёсцы няма, паволі здаюцца наступу часу. Гаспадарчыя збудаванні не маюць ужо сіл супраціўляцца маці-зямельцы, якая штораз больш прытуляе іх да сябе. Дзе-нідзе вярнуліся ўжо ў прах перагнілыя саламяныя кулікі-эгаісты, пакідаючы толькі абголеныя кроквы і латы. Дахі, крытыя чарапіцай, валяцца дружна.

На канцы вёскі, з боку дзяржаўнай граніцы, між высокіх таполяў паказваецца шэры школьны будынак. Выбіты ў ім усе вокны, пабіты дзверы, вырваны радыятары, пакрэмзаны сцены. Школа ў Залешанах была пабудавана яшчэ ў санацыйны час, а пры камуне прайшла рамонт. Закрылі яе ў сямідзесятыя гады, у час будавання „другой Польшчы”. Вучыліся ў ёй толькі залешанскія дзеці. Цяпер у Залешанах толькі адзін вучань, а ягоная школа ў Шымках. Сёння дэмографы і сацыёлагі трывожацца, калі адно дзіця ў сям’і, што яно асірацелае... У Залешанах адно дзіця на ўсю вёску.

Калі за Залешанамі ўстанавілася дзяржаўная мяжа, у вёсцы было больш за семдзесят дзевак — столькі ж, колькі сёння ўсіх жыхароў вёскі. З гэтага ліку толькі бадай трое не атрымліваюць яшчэ пенсіі. Многія жывуць у адзіночку, у шматлікіх хатах і ніхто не жыве. Даўней пара чалавек працавала на чыгунцы, сёння ніхто нідзе не працуе. Больш за дваццаць гаспадароў здае малако ў мясцовую злеўню. Некалькі чалавек трымае па пяць-шэсць кароў. Спецыялістычных гаспадарак няма. У вёсцы каля дзесяці коней і дзве легкавушкі.

Лекар прымае ў адлеглых за пяць кіламетраў Шымках, а калі што, то хуткую трэба вызываць з Беластока. Ахвотныя паставілі ў сябе тэлефоны, але назбіралася іх нямнога, каля дзесяці. Водаправода ў вёсцы няма. У Залешаны заглядаюць тры аўтакрамы. У часе маёй пабыўкі адна праязджала. Прадавец цярпліва пад’язджаў па некалькі дзесяткаў метраў, спыняючы сваю машыну каля кожнага выйшаўшага са свайго панадворка. Апрача крамнікаў у Залешаны заглядаюць яшчэ пагранічнікі з Гарадка; за некалькі гадоў мо ўжо толькі адны яны будуць прыглядацца буйнай калісь вёсцы...

За Залешанамі, па дарозе ў Навасады, хутар з мураваным хлявом без даху; побач пасвяцца тры казы. З другога боку нехта абкошвае меліярацыйны раўчак. Каля ягонага воза сабака, які з лянівым брэхам падбягае да мяне і неспадзявана хапае за нагу. Пасля такога тэрарысцкага акту прымаю рашучыя меры і ён адбягае да гаспадара, які адабральна яго гладзіць: добра зрабіў, няхай навалач не валочыцца. За паваротам на дарогу перада мною выходзіць малады мужчына, нешта паблісквае ў ягоных руках. Мінаючыся бачу, што гэта ружанец з металічнымі медалікамі. Дагэтуль уяўлялася мне, што ружанцы носяць толькі манашкі і пажылыя бабулькі...

У Навасадах нечаканасць — нехта будуе гаспадарчы будынак, бачыць тут будучыню! У вёсцы на вуліцы брук. На канцы вёскі нейкая крама, на маю здарожаную радасць — адкрытая. Вяндліны ў ёй не было, пернікаў толькі адзін пакецік, шакаладу няма. Ніхто цяпер тут шакаладу не купляе, тлумачыць прадаўшчыца, бо скончыліся канікулы, дзеці выехалі ў гарады, а мясцовыя пенсіянеры, хворыя дыябетам, не купляюць салодкага. З напояў прапануе яна мне такія, якія п’юць у маладой кампаніі... З Навасадаў чацвёра школьнікаў і адзін гімназіст.

Шымкі вітаюць мяне будынкамі колішняй „другой Польшчы” — пустуючай гээсаўскай базай на водшыбе вёскі; калісь працавалі там трактарысты, камбайнеры, кнігаводы, сторажы ды іншыя рабочы клас, сялянства і працоўная інтэлігенцыя. Побач няскошаная грэчка і зарастаючая пырнікам пожня з несабранай саломай. З другога боку зеляніцца рунь азіміны. Суседняя згаданай базе буйная калісь гээсаўская крама — пустуе. Ці ж і ў Шымках няма крамы — дзівуюся. Заходжу ў вёску, бачу шыльду „Sprzedaz trumien” — значыць сённяшняя вясковая дэмаграфія ў нейкім сэнсе спрыяе бізнесу! Далей ёсць і вялікая „звычайная” крама, і піўная. У будынку пажарнага дэпо таксама крама з багатай прапановай вясковай душы.