„Za Swieta Sprawe Zolnierze «Lupaszki»”

Лена ГЛАГОЎСКАЯ

Рэкамендую яе перад усім змагарам за помнік памардаваным вазакам і аўтарам артыкулаў у „Ніве” і „Часопісе” пра спаленыя вёскі на беларуска-польскім памежжы. Менавіта з выставы можна даведацца, што „Zygmuntowi” do dzisiaj niektorzy zarzucaja spalenie bialoruskiej wsi Wiluki i zamordowanie jednego z jej mieszkancow. Prawda jest taka, ze partyzanci wykonali wyrok wydany przez sad AK na konfidenta. Wies zostala spalona w odwecie za ostrzelanie przez jej mieszkancow maszerujacego szwadronu. Nie mozna wiec mowic, ze zolnierze „Lupaszki” prowadzili czystki etniczne na Bialostocczyznie. W szwadronie „Zygmunta” byli rowniez Bialorusini, dobrzy zolnierze i patrioci, ktorzy gineli w walce z sowietami.

У мяне сумненні наконт гэтак званай „праўды”. Я, перад усім, ведаю людзей, якія яшчэ і сёння не хочуць публічна выказвацца пра зверствы Арміі Краёвай на Беласточчыне, бо баяцца рэпрэсій. Дарэчы, яны ўцяклі з Беласточчыны на Памор’е, каб пазбегчы смерці. Праваслаўная сям’я даваеннага настаўніка, не камуніста і далёкага ад камуністычных перакананняў, уцякла ноччу, схапіўшы толькі валізку. Расстрэл меў быць наступнага дня. За што? — пытаю. Іншы прыклад. Бацька знаёмага акцёра з Мінска, Валодзі Грыцэўскага, пралежаўшы суткі ў бульбяніку, вымушаны быў уцякаць з падбеластоцкіх Завадаў у Савецкую Беларусь, куды яго выправілі сябры з Арміі Краёвай, бо не хацеў прыступіць да АК, быў праваслаўны, меў вялікую хату, і нябедна жыў (працаваў шаўцом). Пра Міколу Чарнецкага, вялікага беларуса, згадваць не буду, бо нядобра робіцца на думку пра „геройскі” подзвіг Арміі Краёвай у дачыненні да яго. Чым жа былі гэтыя выпадкі, як не этнічнымі чысткамі?

Інстытут нацыянальнай памяці (Бюро грамадскай адукацыі Гданьскага аддзела) падрыхтаваў таксама адукацыйны праект для настаўнікаў і вучняў пра ўдзельнікаў антыкамуністычнай, узброенай незалежніцкай партызанкі пасля 1945 г. — пасляакаўскія атрады, WiN і іншыя. У канцы канцоў, паводле пастановы Вайсковай палаты Найвышэйшага суда Рэчы Паспалітай ад 10 снежня 1993 г. dzialalnosc zbrojna mjr. „Lupaszki” sluzyla zachowaniu niepodleglego bytu Panstwa Polskiego. Якім коштам гэта рабілася — беларусы з польска-беларускага памежжа найлепш ведаюць і не павінны маўчаць дзеля той жа гістарычнай праўды. А здавалася ўжо, што і палякі пачалі аб’ектыўна глядзець на той перыяд („Podlaskie losy”, Bialystok 1999). У 1993 г. Гарадская рада Гданьска не прысвоіла імя „Лупашкі” вуліцы на аснове апініі прафесара Юзафа Бажышкоўскага: Mam wielce mieszane uczucia, a opinia nie moja jest tu wazna, tylko ludzi dotknietych skutkami powojennej dzialalnosci wspomnianych osob na Pomorzu. Пётр Шубарчык з Бюро грамадскай адукацыі ІНП пракаментаваў гэта наступнымі словамі: Ludzie dotknieci skutkami powojennej dzialalnosci „Lupaszki” to rodziny sowieckich doradcow, funkcjonariuszy UB, aktywistow PPR. („Dla Ciebie i dla Twoich Przyjaciol”, 2001, nr 68, s. 5).

Можа беларускае асяроддзе (напрыклад Беларускае гістарычнае таварыства) павінна звярнуцца ў ІНП у справе аб’ектыўнага вывучэння польска-беларускіх адносін, каб пазбавіцца ад аднабаковых поглядаў на дзейнасць польскай партызанкі і даведацца, якія беларускія добрыя жаўнеры і патрыёты змагаліся за незалежную Польшчу разам з „Лупашкам”. Каб не было замоўчвання — як у выпадку Ядвабнага. На пачатак раю зазірнуць у кнігу Юзафа Мацкевіча „Nie trzeba glosno mowic”. І не маўчаць.