Падарожжа незвычайнымі дарогамі

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

На вуліцу выйшла жанчына, пытаю пра бацюшку, але даведваюся, што няма, бо выехаў на даўжэйшы час. Выйшаў і яе муж, пытаю іх пра мясцовых старажылаў, але даведваюся, што такіх амаль ужо няма, а многія з іх паўміралі акурат на працягу апошняга года. Пытаю яшчэ пра солтыса, бо яшчэ ўскладваю надзею, што мо ён каго больш прыгадае.

— За піўным парасонам, што каля крамы, налева ён жыве, — інфармуюць.

Піўны парасон побач крамы, перад якою траіх мужчын. Сярод іх і сам солтыс. Зноў распытваю іх.

— Маёй матулі пад восемдзесят, — кажа адзін з іх, — і яна вам усё ахвотна раскажа. І тут насупраць хата аднае, дзевяностагадовае, якая цяпер жыве ў Сямятычах. Вось яна можа вам многа расказаць. Яна перад самым сваім вяселлем уцякла перад нялюбым, высватаным бацькамі, маладым да свайго каханага...

— Можа яе адрас ведаеце?

— Адраса не ведаю, — адказвае той самы, — але ведаю, дзе яна жыве, і калі трэба, завязу вас да яе. Дарэчы, у мяне яе сын, ён будзе ведаць адрас. Ідзіце да мяне, а я з’езджу ў поле і зараз вярнуся...

Каля дзевяноста гадоў і іншай жыхарцы вёскі, якая прыехала сюды з-за лініі Керзана, толькі дакладна невядома, ці яна цяпер у вёсцы, ці мо ў дзяцей у Сямятычах.

Заходжу на панадворак нядаўняга знаёмага. Побач адкрытай брамы сядзяць траіх мужчын, каля іх ляжыць байкаваты сабака...

— Sp... stad, bo zaraz psa wypuszcze! — вітае мяне адзін з іх.

Пытаю пра пажылую гаспадыню, называючы яе імя і прозвішча, ці тут жыве. Тут. І відаць, што не валацуга нейкі лазіць, якога трэба гнаць сабакам, толькі тут нейкая канкрэтная справа; строгі вартавы мясцовага парадку траціць зацікаўленне маёй прысутнасцю.

Жанчына, даведаўшыся пра мэту майго візіту, пачынае расказваць, што яе зяць запісваў калісь многія факты з яе жыцця, напрыклад, калі яна прыехала да яго ў госці і калі адтуль ад’ехала. Я пацікавіўся сямейным храністам, яна мне крыху пра яго сказала...

— Я ў вашага зяця сведкам на шлюбе быў! — кажу я ёй.

Калісь, трыццаць амаль гадоў назад, пазваніў мне калега, каб я быў сведкам на ягоным шлюбе. Сказаў, якім поездам будзе ехаць, загадаў, каб я паехаў з ім тым жа поездам. Я выканаў калегаву просьбу, пасведчыў, крыху пасядзеў за сталом. З тае пары можа б мы і зусім не бачыліся, але ён праз нейкі час перабраўся з польскай глыбінкі ў Беласток, так, як і я. І бачыліся мы з сабою ўсяго мо пяць разоў. І не давялося мне нават пацікавіцца, адкуль ягоная жонка. Адкуль ён сам, я нават ведаў...

Вярнуўся з поля гаспадар і я папрасіў яго, каб даведаўся пра адрас тае жанчыны, што ўзяла свой малады лёс у свае рукі. Ён нарысаваў мне даволі дакладны план, аднак я дзеля ўпэўненасці папрасіў звычайны адрас.

Пайшоў ён на панадворак, спытаць ейнага сына. Вярнуўся і паведаміў мне, што жыве яна ў доме нумар сорак.

— А па якой вуліцы? — пацікавіўся я яшчэ.

— Ну! А пра гэта забыў я спытаць.

Незвычайнымі дарогамі вандруюць думкі чалавека, які спрасонку кіруе свае крокі найсамперш у краму. Вярнуўся ён яшчэ раз і паведаміў мне і назву вуліцы.

Пагутарыўшы і пра даўніну, і пра паўзабытых знаёмых, адправіўся я шукаць тую пажылую жанчыну, якая пасля вайны прыехала з-за лініі Керзана ў Наройкі. Трапіў я аднак не да ейнай хаты, а да суседзяў, якія паведамілі мне, што яна цяпер у Сямятычах. Перад домам маіх чарговых суразмоўцаў стаіць стары праваслаўны бетонны крыж. Спытаў я іх, ці мо дзе пры дарогах стаяць старыя крыжы.

— А быў на канцы вёскі, — адказалі яны мне, — але пасля вайны хадзілі розныя і ўсё яго перакульвалі, дык перанеслі яго на цвінтар. Ёсць старыя крыжы на могілках.

Паказалі мне яны дарогу да могілак і падаўся я туды. За тын не заходзіў, толькі паглядзеў звонку. Могілкі ў Наройках выглядаюць так жа, як і ўсе праваслаўныя могілкі на нашай Беласточчыне. Да сямідзесятых гадоў эпітафіі пісаліся кірыліцай, пасля — лацінкай.

Вярнуўся я ў Сямятычы і пайшоў шукаць тую жанчыну, на вызначэнне адрасу якой спатрэбіліся ў Наройках многія захады. Пад згаданым раней саракавым нумарам нейкі „бельжык” узводзіць палац. Ды і месца тое не адпавядала распісанаму мне плану. Прайшоўся я далей і мне здалося, што шукаемым мною домам будзе не саракавы, але сямідзесяты; ці ж жывучаму на вёсцы сыну трэба так дакладна ведаць адрас маці?... Мае прадчуванні апраўдаліся, толькі жыхарка дома, уласніца багатых успамінаў, вырашыла пакінуць іх сабе.