Злачынства значыць zbrodnia

Мікола ВАЎРАНЮК

— Кожны чалавек мае права на годнае пахаванне і ўшанаванне яго памяці, — сказаў 7 жніўня ў Падляшскай ваяводскай управе Анджэй Пшэвозьнік, генеральны сакратар Рады аховы памяці змагання і пакут польскага народа.

Сустрэчу ў справе помніка на супольнай магіле 30 беларускіх сялян Бельскага павета, забітых у 1946 годзе атрадам Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, якім камандаваў Рамуальд Райс, псеўданім „Буры”, наладзіла падляшскі ваявода Крыстына Лукашук. Зрабіць гэта рэкамендавала яшчэ пад канец чэрвеня міжведамасная група па пытаннях нацыянальных меншасцей, якую складаюць прадстаўнікі розных міністэрстваў Польшчы. Тым часам Казімеж Уяздоўскі, міністр культуры і нацыянальнай спадчыны, у апошні дзень сваіх паўнамоцтваў вырашыў не даваць згоды на помнік на ваенных могілках у Бельску.

Грамадскі камітэт сем’яў закатаваных пачаў старанні аб пабудове помніка зараз пасля эксгумацыі і перапахавання астанкаў у 1997 годзе. Быў зроблены праект, сабраны грошы і атрымана згода Раённай управы Бельска-Падляшскага. Пабудову ўстрымала ваявода Крыстына Лукашук і ад таго часу вядзецца валакіта з помнікам. Сем’і ахвяраў апелявалі да міністра ўнутраных спраў, які, аднак (быў ім Януш Тамашэўскі) падтрымаў рашэнне падляшскага ваяводы. Пратэст трапіў у Вярхоўны адміністрацыйны суд, які палічыў рашэнне прадстаўнікоў урада неапраўданым і загадаў разгледзець справу нанава. Такім чынам лёс помніка зноў апынуўся ў кампетэнцыі міністра. Іншага, але і ён быў непахісны.

— Згодна закону, рашэнне міністра культуры зноў абскардзім у Галоўным адміністрацыйным судзе, — сказаў на прэс-канферэнцыі Юзэф Антанюк з Грамадскага камітэта сем’яў закатаваных вазакоў. — Што тычыцца сённяшняй сустрэчы, дык, хоць і была нервовай, лічым яе канструктыўнай. Ёсць згода на змест надпісу на галоўнай надмагільнай пліце, запрапанаваны нашым камітэтам у 1998 годзе.

Гэтыя словы чулі не толькі журналісты, але і ваявода, і міністр. Прадстаўнікі камітэта Юзэф Антанюк, Параскева Антасюк і Аляксандр Бандарук на прэс-канферэнцыю былі запрошаны, практычна, журналістамі. Прыйшлі, калі міністр Анджэй Пшэвозьнік дзяліўся вынікамі двухгадзіннай размовы за зачыненымі дзвярыма. Гаварыў ён:

— Няма разыходжання ў справе ўшанавання трыццаці асоб пахаваных на ваенным могільніку ў Бельску. Камітэт хоча дзвюмя дадатковымі плітамі ўшанаваць памяць іншых забітых у той час асоб, якія не ляжаць у гэтым месцы. Мы лічым гэта нязгодным са статутам ваенных могілак.

Тыя іншыя, гэта ахвяры крывавага рэйду атрада „Бурага” ў студзені-лютым 1946 года. Жыхары Залешан, Волькі-Выганоўскай, Шпакоў, Заняў — разам 80 чалавек. У тым старэчы, дзеці, жанчыны.

— Нават тыя вазакі не павінны ляжаць на ваенным могільніку, — сказала ваявода Крыстына Лукашук. — Па-першае, гэта не вайскоўцы, па-другое, іх эксгумацыя была праведзена нязгодна з правам, бо мой папярэднік не даў на яе фармальнай згоды, хоць і нешта рабіў у гэтай справе. Але я выказала добрую волю і не загадала чарговай эксгумацыі, бо ўважаю, што сем’і забітых не вінаватыя ў занядбаннях чыноўнікаў, а астанкам нарэшце належыцца спакой.

* * *

Хаця журналісты на канферэнцыі пачулі мала канкрэтаў, але разыходзіліся з пачуццём, што вакол справы паляпшаецца атмасфера. Міністр Анджэй Пшэвозьнік сказаў, што пасля 20 жніўня пройдзе наступная сустрэча, у Бельску.

Два дні пазней у беластоцкіх мас-медыях паявілася заява:

Oswiadczam, ze w trakcie spotkania w Podlaskim Urzedzie Wojewodzkim dotyczacego budowy pomnika furmanow na cmentarzu wojennym w Bielsku Podlaskim, ktore odbylo sie 7 sierpnia 2001 r., nie zapadly ustalenia dotyczace tresci napisow inskrypcyjnych na poszczegolnych tablicach.

Oswiadczam rowniez, ze informacja podana przez Pana Jozefa Antoniuka o tym, jakoby w trakcie spotkania doszlo do uzgodnienia tresci napisu w formie przedstawionej przez Spoleczny Komitet Budowy Pomnika jest nieprawdziwa. Na spotkaniu zapadly jedynie ustalenia dotyczace napisu glownego na dolnej podstawie pomnika, gdzie komitet zrezygnowal z tresci napisu ofiarom mordu zbrojnego podziemia.

Jednoczesnie biorac pod uwage postanowienie Sadu Warszawskiego Okregu Wojskowego w Warszawie z dnia 15 wrzesnia 1995 roku, uznajacego wyrok wydany wobec Romualda Rajsa z 1949 r. w calosci za niewazny stanowczo protestuje przeciw uzywaniu w mediach okreslen jego dzialalnosci jako zbrodniczej. Podstawa mojego stanowiska jest uzasadnienie do wydanego postanowienia Sadu Wojskowego.

Wojewoda podlaski Krystyna Lukaszuk

* * *

Pani wojewodo! Pacyfikacja na przelomie stycznia i lutego 1946 roku wsi Zaleszany, Wolka Wygonowska, Szpaki, Zanie przez oddzial Pogotowia Akcji Specjalnej Narodowego Zjednoczenia Wojskowego pod dowodztwem kapitana Romualda Rajsa byla zbrodnia! Spalenie zywcem 16 mieszkancow wsi Zaleszany, w tym 7 dzieci bylo zbrodnia! Zamordowanie 30 bezbronnych chlopow w lesie kolo wsi Puchaly Stare bylo zbrodnia! Moze Pani przeciwko moim stwierdzeniom zaprotestowac w sadzie.

Mikolaj WAWRZENIUK, dziennikarz „Niwy” i Telewizji Polskiej

PS. A propos dobrej woli. Lenin bedac jeszcze w konspiracji ukrywal sie u pewnej mieszczanskiej rodziny. Kiedy rano sie golil, do lazienki wpadl dzieciak i potracil go. Lenin zacial sie. I co zrobil? Kopnal malego tak, ze tamten przelecial piec metrow. A przeciez Lenin mial w reku brzytwe.