У Арляністане не спыняецца вайна

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Падаўся я ў Орлю даведацца пра адносіны войта да закідваемых яму недахопаў.

Спярша спытаў я пра бяспанскіх сабак, якія „Атакуюць нават днём” („Ніва” ад 29.10.2000 г.). Гэтая справа ставілася ў мінулым годзе на адной з сесій, але райцы паставіліся да яе адмоўна, бо каштуе, а ўпэўненасці, што сабакі прыбягуць, няма. У гэтым годзе справа ставілася ў камісіях і 29 чэрвеня радныя прынялі пастанову аб вылаўліванні сабак спецыялізаванай фірмай з Беластока. Будуць абвяшчэнні ў вёсках, будуць і кошты; дзеля святога спакою, бо бяздомныя сабакі былі, ёсць і будуць, а войт ці радныя не будуць пільнаваць цялят на пашах.

У „Ніве” ад 25 сакавіка г.г. закраналася справа пажарнай каманды ў Малінніках.

— Я думаў аптымістычна, — кажа войт Ян Добаш, — але падыход пажарнікаў у Малінніках да сваіх абавязкаў быў несур’ёзны. Усе праверкі давалі нізкую ацэнку тамашняй супрацьпажарнай камандзе. Машына не на ходзе была, шафёр мала ёю цікавіўся. Апрача таго ў каманду не дапускалася моладзь; хіба таму, што выезды былі платныя — машына забірае шэсць чалавек, а ахвотных было каля дваццаці. Наладзілі некалькі сустрэч, але тыя старыя і маладыя не ладзіліся з сабою. Ды і з ладжаннем тых сустрэч клопат быў, бо адны хацелі збірацца ў дэпо, а солтыс Маліннік, Ніна Іванюк, склікала да свайго дому, бо дэпо быццам не гадзілася для такога сходу. Я пазбавіў шафёрства Пятра Іванюка, мужа Ніны, да часу ўладжання справы, а машыну адставіў у Бельск для рамонту. Інвентарызаваў маёмасць і закрыў дэпо. У той жа дзень нехта павесіў другі замок, прыехала тэлебачанне. Я паведаміў пракуратуру і паліцыю і тады солтыс аддала ключы ад другога замка. Адбыўся новы сход, выбралі новыя ўлады. Пётр Іванюк, каб залагодзіць канфлікт, быў выбраны намеснікам шафёра. На сходзе была прынята пастанова, што гміна не будзе плаціць шафёру штомесячную плату — 174 злоты, толькі тыя грошы прызначыць на рамонт супрацьпажарнай тэхнікі. Сёння машына наладжана, дэпо прыведзена да эстэтычнага выгляду і ўсе рады, што наступіў спакой.

Каля Маліннік пралягае праз Бялку дзіравы мост („Ніва” ад 15 ліпеня г.г.).

— Справа гэтага моста ставілася на камісіях, — кажа войт Ян Добаш. — Рамонт каштуе, а мостам тым праязджае 3-4 фурманкі ў суткі і Рада гміны не згадзілася ўвесці той рамонт у бюджэт. Я запрапанаваў, каб па-свойму яго зрабіць, каб бяспечна было праехаць, і купіў два неабходныя для гэтай мэты элементы. Стэфан Кулік і Пётр Нічыпарук з Маліннік заявілі, што яны самі зробяць той мост; мо на днях гэта будзе зроблена.

Чарговыя страсці выклікае школа ў тых жа Малінніках („Wojt w luksusie, szkola w nedzy” Міхала Мінцэвіча ў „Czasopisie” н-р 7-8/01). На ўтрыманне школ прызначаецца 57% бюджэту Арлянскай гміны, а гміну гэтую багатай не назавеш. За ўтрыманне школы ў Малінніках выказваюцца толькі некаторыя малінніцкія бацькі; пра іх будзе пазней. Некаторыя іншыя бацькі ў часе зімовых канікул перавялі сваіх дзяцей у школу ў Орлі. Цяпер у Малінніках урокі будуць праводзіцца ў аб’яднаных класах! Настаўнікам са школы ў Малінніках войт гарантуе працу ў Орлі — дзеля гэтага ў Орлі будзе падзел класаў.

Mikolaj Barszczewski: W szkole nie bylo za co podlogi pomalowac. W Urzedzie Gminy glazure polozono, bo wojt lubi luksus. Dzieci, ludzie sa niewazni... („Czasopis”).

Калі Ян Добаш стаў войтам, абяцаў даць грошы і працаўнікоў для малявання класаў і калідора малінніцкай школы. Дзеля гэтага дырэктар школы павінна была даць заказ, каб той рамонт увесці ў бюджэт. Але бацькі малінніцкіх дзяцей не чакалі фармальнасцей, толькі заганарыліся і самі памалявалі...

А якія ж гэта войтавы „люксусы”? Гэта пліткі ў прыбіральні, якою карыстаюцца не толькі працаўнікі Гміннай управы, але і рознага рангу наведвальнікі — у тым ліку і радныя. Цікава даведацца, якое аснашчэнне хацелі б бачыць там аўтары закідаў.

Michal Mincewicz: — W ciagu 11 miesiecy wojt pokonal 24 tysiace kilometrow Lublinem III. Paliwo kosztowalo podatnikow 100 mln starych zlotych (той жа „Czasopis”). Чаму тут старыя злоты? Бо іх у дзесяць тысяч разоў больш чым новых! А тыя тысячы кіламетраў могуць уражваць не тых, хто карыстаецца самаходам і памяркоўна праязджае сто тысяч кіламетраў за згаданы час, толькі тых, каго от так абураюць усялякія тысячы і мільёны.

— Запрасілі нас на выстаўку рукадзелля ў Непаламіцы ў Малапольшчы, — кажа Ян Добаш. — Вазілі мы туды нашы вырабы, дзеля прамоцыі, бо пра яе трэба самому клапаціцца. Я не заўсёды езджу гэтай машынай, служыць яна і для давозу дзяцей. Гміна павінна мець службовы самаход, не для войта ці сакратара, але і для Гміннага асяродка грамадскай дапамогі і г.д. Але які ў гэтым сэнс, калі за той „Люблін” і так трэба плаціць, ці ён едзе, ці стаіць.

У жылым многасямейным будынку, разлічаным на 18 сем’яў, пасялілася сем’яў шэсць. Больш ахвотных няма, не прыцягвае нават нізкая цана — 850 зл. за кв. метр. Адну кватэру гміна перарабляе на гасцінныя пакоі, бо часам нехта хоча спыніцца ў Орлі пераначаваць. Апошнія кватэры перабудоўваць няма сэнсу, дзеля гэтага павінна быць нейкая турыстычная аснова. Каб быў такі вадаём, як у Дубічах-Царкоўных, але на тое патрэбна процьма грошай.

Грошай патрабуе ачышчальня, дзе ўсе прылады старыя і трэба комплекснай замены арматуры. Ужо праведзены таргі на апрацаванне дакументацыі. Добра будзе, калі хопіць грошай, каб за два гады пусціць ачышчальню ў ход.

З датацыямі і субвенцыямі справы маюцца дрэнна. Усюды абмежаванні: і на асвету, і на інвестыцыі. Бадай не будзе датацыі на асвятленне вуліц. За субвенцыямі гміна хадайнічае ў Маршалкоўскай управе, Падляшскай ваяводскай управе, установах аховы асяроддзя, просіць паслоў. Атрымалі субвенцыі на мадэрнізацыю ачышчальні і на рэкультывацыю 1 390 метраў сельскагаспадарчай дарогі ў Рудутах.

З Фонду вечнай памяці гміна двойчы атрымала па сем тысяч злотаў на рамонт сінагогі. Паклалі перад ёй польбрук, так, як калісь было, абгарадзілі, уставілі шыбы ў вокны. Яшчэ каб абліцоўку давесці да парадку, каб будынак звонку выглядаў прыстойна. Калі б у Орлі жыло хаця б дзесяць яўрэяў, будынак сінагогі пераняла б яўрэйская абшчына і развязала б гмінныя клопаты з ёю.

— Задбалі мы пра вясковыя святліцы, — кажа Ян Добаш. — Адрамантавалі і ўвялі ваду і святло ў святліцу ў Міклашах, памалявалі ў Кошках. У Малінніках самі пажарнікі малююць, гміна дае толькі матэрыял. Неўзабаве будзе святліца ў Кашалях.

— А загон на нас ставіць нас у даволі нязручныя абставіны. Прыязджаюць людзі з Бельска ці Беластока і пытаюць: „А што там зноў у вас?” Расходуем час на тлумачэнні...

— Я хачу падзякаваць усім тым, — кажа войт Ян Добаш, — хто не зважае на хлусні, якія пішуць пра нас.

* * *

Наведаў я Маліннікі. З боку Орлі вёска вітае футбольнымі варотамі, ігральнае поле бестурботна зарастае трава. Побач крама, каля яе два пачарнелыя сталы — мо ад гора, што ўвайшоў у сілу новы антывыпіўны закон, які звядзе да нуля і так маргінальную ўжо іх грамадскую ролю. Са школы выходзіць прыбіральшчыца. Наракае, што яе супрацоўніца адышла на працу ў Орлю, куды забрала чацвёрку сваіх дзяцей. Цяпер усю працу выконвае яна адна, за паўштатную стаўку. Вось дома выпрала гару штораў і яшчэ будзе прасіць дочак, каб узялі водпуск і памаглі ёй памыць вокны...

Заходжу на школьную спортпляцоўку, бо там спадзяюся пабачыць кандыцыю школы. На футбольным і рукаметным палях сляды невялікага руху. Пад адным баскетбольным шчытком відаць вялікае захапленне модным цяпер эн-бі-эй, пад другім бестурботна расце трава. Не адчуваецца, што ў школе быў вялікі рух.

Солтыс вёскі Ніна Іванюк выказваецца за ўтрыманне малінніцкай школы, але, відаць, што без вялікага энтузіязму, бадай толькі дзеля таго, што яна ў канфлікце з войтам:

— Я атрымала ад сваіх жыхароў два паўнамоцтвы — солтыса і раднай — таму буду трымаць іх старану, — заяўляе мне.

Ніна Іванюк — жанчына энергічная. Мо калі б гэта яна была вадзіцелем таго пажарнага самахода, дык ён быў бы і цэлы час на ходзе. І тыя 174 злоты аставаліся б у сям’і. Бо хіба з-за іх тая апазіцыя войту.

Dyrektor szkoly podstawowej w Malinnikach, Olga Stelmasiak: Ale ta szkola to moj drugi dom. Ja kocham wszystkie dzieci. Dzieki temu, ze jest ich tak malo, kazde mozna poglaskac, przytulic. („Czasopis”)

Wojewoda Krystyna Lukaszuk: Nieporozumienia wywoluja nauczyciele, rzekomo w imie dobra dziecka. I namawiaja rodzicow do obrony szkoly. („Czasopis”)

Пра колькасць вучняў мясцовай школы цяжка даведацца. Пэўнае толькі адно — найбольш у ёй дзяцей з Дыдулёў. А ў нулявы клас з цэлай малінніцкай школьнай акругі ёсць толькі трое дзяцей і яны будуць вучыцца ў Орлі. З самых Маліннік рашучую большасць дзяцей складаюць дзеці саветак і гэта яны ваююць за тое, каб захаваць тут школу.

Мясцовыя халасцякі, калі іх мясцовыя равесніцы не хацелі выходзіць у вёску замуж, заімпартавалі сабе жонак з усходу. Колішнія акцябраткі не ляніліся ў сямейных абавязках (ад кожнага паводле магчымасцей) і цяпер дамагаюцца (кожнаму паводле патрэб) школы побач дома; навучанне беларускай мовы па-савецку ім непатрэбна. А ў Польшчы канец камунізму аб’яўлены дванаццаць гадоў назад і за ўсё трэба плаціць. Магчыма, што ў верасні, калі разам у адной зале прыйдзецца вучыцца двум класам, асэнсуюць яны калі не эканамічную, дык хаця адукацыйную неабходнасць змены.

Высвятляць справу малінніцкай школы падаўся я да беластоцкага віцэ-куратара Енджэя Луцыка; пазнаёміў ён мяне з адноснымі дакументамі. 26 лютага адбыўся ў Малінніках сход. Паводле пратакола Гміннай управы, войт не прыехаў ліквідаваць школу, але пазнаёміць прысутных з коштамі і праблемалі яе функцыяніравання. Запрапанаваў ён перанясенне школы з Маліннік у Орлю. Пра ліквідацыю школы не было згадкі, але ж тое перанясенне на практыцы абазначае менавіта ліквідацыю. І бацькі склалі пратэст, закідаючы войту, што не паведаміў іх пра ліквідацыю школы, так, як гэта павінен зрабіць згодна з патрабаваннем асветных законаў. І даслалі свой пратакол са згаданага сходу. Цяпер у беластоцкай Кураторыі ёсць два пратаколы з аднаго сходу, супярэчлівыя. Паводле дырэктаркі Стэльмасяк у школе вучыцца 46 вучняў, а паводле войта — 35. Кураторыя 19 красавіка запрапанавала наладзіць яшчэ адзін сход з медыяцыяй свайго прадстаўніка, каб вызначыць, каторы пратакол праўдзівы, але з таго часу не атрымала з Орлі ніякай карэспандэнцыі. А паколькі не споўнены патрабаванні законаў аб сістэме асветы, Кураторыя не можа згадзіцца на закрыццё школы. Мабыць астанецца яна хіба толькі дзеля таго, каб паказаць абсурднасць яе існавання.

Малінніцкая школа атрымала некалі імя савецкага лейтэнанта Аляксея Кузьмінова. На школьным будынку захавалася табліца з ягоным прозвішчам, але пасведчанні выпускнікам давалі ўжо без згадкі пра яго. Калі палітычны стрыжань дзяржавы схіліўся направа, паціху знікла і табліца са школьнага будынка. Жыхары вёскі абурыліся: ваяваў жа ён за іх, у свет можа не ісці, але астацца ў вёсцы мусіць! Сабралі 144 подпісы ў абарону заступніка школы і табліца зноў сакрэтна вярнулася на сваё месца. Адносіны жыхароў вёскі з дырэктаркай даволі адчужаныя, бо паводле іх калісь, калі яна была партыйнай, выхадайнічала скасаванне чырвонага крыжа, што стаяў на павароце вуліцы недалёка школы; з тае пары там зачасцілі выпадкі.

Хацеў я яшчэ наведаць былога войта Міхала Іванчука, які часта заглядае на бацькаўшчыну, хацеў крыху распытаць пра ягонае гміннае мінулае; не было яго аднак дома. Бо ў мяне склалася ўражанне, што цяжка быць арлянскім войтам і што той цяжар прымусіў Міхала Іванчука шукаць ягоную вядомую палёгку.