Анненскі кірмаш у Зэльве

Сяргей ЧЫГРЫН

Менавіта так у XVIII — канцы XIX стагоддзяў называўся кірмаш, які праславіў Зэльву на ўсю Еўропу. Прычынай гэтаму стаў прывілей вялікага князя Аўгуста II ад 20 траўня 1721 года, які атрымаў Антоні Казімір Сапега на правядзенне ў Зэльве з 25 ліпеня па 25 жніўня штогадовых Анненскіх (у гонар святой Анны) кірмашоў.

На зэльвенскі кірмаш прыязджалі гандляры з многіх беларускіх гарадоў і мястэчак, а таксама з Польшчы, Прыбалтыкі, Украіны, Расіі, Аўстрыі, Прусіі, Італіі, Даніі, Швецыі і з іншых дзяржаў. Вось як пісаў вядомы польскі пісьменнік Юзэф Крашэўскі пра Анненскі кірмаш у Зэльве: „З вельмі даўніх часоў Зэльва і яе жыхары падпарадкоўваліся дзіўнаму правілу — калі адзінаццаць месяцаў у годзе яны марнеюць, то толькі месяц жывуць”.

Кірмаш у Зэльве з’яўляўся не толькі гандлёвым цэнтрам, але і месцам увесялення, адпачынку. Тут быў тэатр, які належаў Сапегам. Сюды прыязджалі тэатральныя калектывы з Парыжа, Варшавы і Вільні. Выступалі жанглёры, фокуснікі, цыганы з дрэсіраванымі мядзведзямі.

З таго часу прайшло больш за стагоддзе. Нагадаць пра зэльвенскі славуты кірмаш вырашылі Упраўленне культуры Гродзенскага аблвыканкама сумесна з Зэльвенскім райвыканкамам. Яны арганізавалі ў Зэльве вялікае абласное свята. Яно пачалося на цэнтральнай плошчы пасёлка, сабраўшы некалькі тысяч чалавек. Свята віталі мясцовыя акцёры ў вобразах князя Сапегі і яго світы, якія і адкрылі ўрачыстае мерапрыемства. Пасля выступіў старшыня Зэльвенскага райвыканкама Леанід Эльяшэвіч. Выступленне яго было невялікім і на рускай мове. Цікава, як зрэагаваў бы на гэта спадар Сапега, калі б на адкрыцці Анненскага кірмашу нехта выступіў не па-тутэйшаму, не па-беларуску. Відаць, па галоўцы не пагладзіў бы. Тым не менш, пасля выступлення Эльяшэвіча, былі ўнесены гербы гарадоў-удзельнікаў урачыстасці: Слоніма, Мінска, Гродна, Навагрудка, Ваўкавыска, Свіслачы і іншых. Над плошчай узвіўся і сцяг свята.

Пасля ўрачыстага адкрыцця пачаўся вялікі канцэрт калектываў мастацкай самадзейнасці. Гучалі не толькі беларускія песні, але і прыпеўкі, анекдоты, вершы. З цэнтра Зэльвы свята разышлося па ўсім пасёлку.

Найбольш удзельнікаў свята было на полі для гульняў. Тут праходзілі беларускія народныя конкурсы і гульні. У іх, у асноўным, удзельнічалі дзеці і падлеткі. Усе пераможцы атрымлівалі прызы.

Пасля абеду свята працягвалася на стадыёне „Колас”. Запомніліся найперш конкурс павозак і выстава конных парод. Калі ў свой час Сапега прыганяў на торг з зэльвенскіх вёсак Бярэжкі і Алексічы жарабцоў англійскай, турэцкай, дацкай і неапалітанскай масці, то сёлета ў нядзелю на зэльвенскім свяце былі пароды коней рускіх запражных, беларускіх і рускіх цяжкавозаў. Іх прывезлі на выставу з мясцовых калгасаў. Вярхом на конях бясплатна маглі пакатацца ўсе жадаючыя.

Цікавым і захапляючым на свяце ў Зэльве былі паказальныя выступленні выхаванцаў конна-спартыўнай школы Лідскага раёна і рыцарскі турнір, а таксама святочны феерверк і дыскатэка для моладзі.

Вядома, у дзень урачыстасці шмат працавала гандлёвых пунктаў з Зэльвы і Ваўкавыска. Прадаваліся горкія і салодкія напоі, ласункі, сувеніры. Але, на жаль, не было нідзе кніжных выстаў і гандлю. А сто пяцьдзесят гадоў назад на Анненскі кірмаш з Вільні кнігар Рафаловіч прывозіў у Зэльву сотні кніг. І зэльвенцы іх накуплівалі столькі, што хапала чытаць на ўвесь год.

Запомнілася на свяце ў Зэльве афармленне крам, якія знаходзяцца ў цэнтры пасёлка. Замест савецкіх назваў тут з’явіліся: гасцёўня „У пані Валабрыньскай”, карчма „Шляхецкая зала”, крама „У пані Алены” і іншыя. А можа іх пакінуць назаўсёды?..