Адны як пальцы

Міра ЛУКША

Скорую па Соньку Пятэльскую баяліся вызваць. Упала, пабілася. Браціха, Тоня, з Беластока заглянула, але ж дадому трэ ехаць будзе. А тут субота — у Гарадку нячынная амбулаторыя. Куды павязеш напаўпаралізаваную, пасля інсульта, васьмідзесяцігадовую кабету, што радні не мае тутака, а суседзі самі ледзь лазяць? Летам хоць панаязджае моладзі, але ж кожны мае свае справы.

Не баюся падаць свайго прозвішча (а што будзя, як скажуць плаціці таму, хто пагатове вызываў?), званю ў скорую дапамогу ў Беласток. Толькі прозвішча мне мыліцца: кажу да Соф’і Марцінчык ехаць, а яна ж выйшла замуж яшчэ за трэцяга мужа — за Пецьку Пятэльскага. Пакуль прыедзе аграмадны амбуланс, даедзе злосны (адарвалі, здаецца, ад гасціны) доктар з Гарадка. Патрывожыла была яго медсястра. Але, кажуць жанчыны на лавачцы, той доктар заўсёды выглядае, бы вечна незадавалёны быў, набурмушаны. Відаць, праца яму медыка не падабаецца, тым больш на такой глыбінцы — лячыць, ці мо далечваць нямоглых вяскоўцаў Гарадоцкае гміны, якіх усё меншае ды меншае?.. Сохнуць дрэвы...

Беластоцкая лекарка моцна цікавіцца вёскай: а колькі ёй гадоў (не толькі ж пра бабу Соньку пытае). А вёсцы больш за паўтысячы гадоў! Гарадоцкі замак паставілі Хадкевічы, была і вёска Белявічы, а за возерам — Меляшкі. Пра тое возера ўявіць няцяжка — хопіць узлезці на курган Могілкі, дык маеш, як па вадзе, панараму, а да самога Гарадка, адно макаўку царквы, што Васіль Дарашкевіч будаваў, відаць. Ага, і Сонька, па першым мужу, таксама Дарашкевічыха была, па Аркадзю.

Паглядае лекарка, агледзеўшы спачатку пацярпелую бабу Соньку, што цэлая, не паламала нічога сабе ўпаўшы, — на „Ніву”, што ляжыць на стале раскрытая. Там — пра Валодзю. Што паэт быў, што хлопец такі добры. Жаль агортвае матку Валодзеву, Соньку Пятэльскую, як дбаў пра яе, казаў: будзеш дажываці пры мне, мама, бо ж пахавала ўжо двух сыноў. А цяпер, бачыце — матку душаць слёзы. А дажываць ёй пры кім? Прыйдзецца ісці ў дом для прастарэлых. Прыехаў быў пару тыдняў таму, хацеў ваду са студні да дому давесці. Прывёз адзенне для працы, касілачку маленькую, каб падворак падстрыгчы, штосьці каб паладзіць электрычнасць... Цэлая торба стаіць. Усё вёз дадому, да мамы — тут усё хацеў мець сваё. У свайго бацьку Аркадзя ўдаўся, такі шчыры, гатовы з усімі падзяліцца. Прыйдуць, бывала, людзі, прасіць дапамогі, дык сваю работу кіне, ідзе чужым зробіць. „Калі бедны чалавек просіць, дык кальсоны парві, адну калашыну — сабе, другую — яму!” — так казаў. А пахавала Сонька ўжо ўсіх трох сыноў: Жэніка — у 43, Алёшу — у 22 гадкі, а Валодзю — на 61 годзе жыцця. І трох мужоў мела. Вазьмі дажыві, у вёсцы, якая сама ледзь дыхае...

Ой, калісь вёска была! Па вялікасці дык такая, як цяпер, але народу колькі! А маладыя спявалі, гулялі, малявалі, вышывалі, на вячоркі хадзілі! Вось, гляньце: на тым здымку з 1939 года, адна толькі моладзь Белявіч і Меляшкоў (Сталіна са здымка прыйшлося зліквідаваць, дзеля бяспекі, дык Сонька намалявала кветкі на партрэце). На іншым здымку — Сонька другая справа) — на курсах у Гарадку. Шыць вучылася. Вышывала — і на коўдрах, і на пакрывалах. Нават школьныя „ручныя працы” яшчэ ў яе захаваліся. Цікавыя, бачу, вельмі адметныя ад тыповых малюнкаў на шкле і вышыванак. Тонкасці выканання і несумненнага таленту баба Сонька ў сваіх працах не бачыць. А гэта ж імпрэсіяністычны малюнак іголкай ды ніткай, і пэндзлікам па шкле! Але ж, ні ў мастацтве, ні ў палітыцы Сонька завельмі не разбіралася. Закахалася ў Аркадзя, Геранімавага сына, дзеяча КПЗБ, сакратара раённага камітэта, амаль на 20 гадоў старэйшага, з мнагадзетнай сям’і. Харошы быў, так хораша іграў на мандаліне, цудоўна спяваў, такі мілы, ветлівы. Валодзя зусім у бацьку ўдаўся. Меў адзін год і 11 месяцаў, як бацьку фашысты забілі ў 1942 годзе. Казаў, крыху тату памятаў. Хоць Валодзя маленькі быў, але быў такі хвацкі, крэпкі, танцаваў як настаяшчы кавалер. Бацька возьме яго на рукі, падсадзіць, малы ўхопіцца за галіну вярбы, і трымаецца! Моцны такі! Аркадзь хваліўся: „Валодзя мой трохрабрысты!” Вельмі цешыўся такім здаровым хлопчыкам.

У Гарадку іх забілі. З вёскі з радзіны Дарашкевічаў яшчэ трох, у тым роднага Аркадзевага брата. „Салавей” іх выдаў, Павал. А яны ж нічога фэкага нікому не рабілі!

Праз пяць год Соньку з дзіцём узяў быў за жонку сусед. Рабіла і за мужыка, і за гаспадыню. Трэба ж якась жыць, гаспадарку весці. І цяпер каля сябе якасьці спраўляецца. А вазьмі ды ўстань, калі і бок нерухомы, а цяпер вось пабіла галаву ды сцягно... Кажа доктарка: падыміце нагу, дык Сонька мах — падняла. Хоць з болем страшным, але ж вішчаць не будзеш! Хто то бачыў! Выцерпіш. А, значыць, справа не трагічная, можаце застацца ў хаце. Абязбольваючы ўкол, вядома, зробім. А хай вам хтось пад’едзе, купіць у Беластоку лякарствы, заўтра, у нядзелю, бо ў панядзелак і ў Гарадку аптэка будзе адкрыта...

Паглядзела яшчэ раз лекарка на здымак у „Ніве”: ці мо гэты чалавек з газеты жыў па Жабяй вуліцы? Ага, да двух мы, кажа, ездзілі ў той дзень — да яго, і яшчэ аднаго мужчыну, з Бранеўскага, мы тады страцілі. Уласнаю крывёю яны атруціліся, захлынуліся — пэнкла жылачка ў вантробах. Далікатная справа... Маці зноўку падае на падушку, захлынаецца слязамі.