Шоу-бiзнес па-беларуску

Юры ГУМЯНЮК

Зрэшты, па беларускiм тэлебачаннi часта транслююць „экстра-шоу” Лукашэнкi i „актораў” ягонага тэлетэатра, якiя робяць для сябе някепскi бiзнес. Але тое часцей за ўсё справы палiтычныя, а не культурныя. Мне ж хочацца пагаварыць пра элементарныя парушэннi правоў творцаў, у прыватнасцi аўтарскiх, арганiзацыю канцэртаў i колькi словаў пра адборачны тур да фестывалю „Басовiшча 2001”.

Пiшыце п’есы, спадары!

Сто разоў пагаджаюся з Сакратам Яновiчам, якi некалi ў дыскусii з Алесем Аркушам у газеце „Наша Нiва” даводзiў, што пiсьменнiк абавязкова павiнен атрымоўваць ганарар за выдадзеныя творы. У дадзеным выпадку, каб не гаварыць толькi пра сябе, як пра пiсьменнiка, дадам, што кожны творца, рэчы якога тыражуюцца мас-медыямi i прадаюцца ў розным выглядзе, абавязкова павiнен атрымоўваць матэрыяльнае ўзнагароджанне! Iнакш ягонае права мець запрацаванае прыўлашчаць прахiндзеi ад „шоу-бiзнесу”.

Прызнаюся шчыра, што i на iмiджы маёй сцiплай асобы зараблялi. Спадзяюся, зарабiлi няшмат. Нехта гандляваў кнiжачкамi маiх вершаў, нехта прадаваў (i зараз прадае!) аўдыёкасеты i кампакты з песнямi на мае тэксты, нехта выконвае публiчна гэтыя песнi (вядома, не бясплатна) на канцэртах... Добра, што хоць iмя згадваюць. Пэўна ведаюць, што ў iншым выпадку можна апратэставаць права на аўтарства праз суд.

Юрыдычную абарону аўтарскiх правоў у Беларусi паклiканы здзяйсняць Камiтэт па аўтарскiх i сумежных правах пры Мiнiстэрстве юстыцыi РБ. Я неаднаразова быў клiентам гэтай канторы, калi мае п’есы ставiлiся ў тэатры, i ведаю, што 15 працэнтаў ад прыбытку камiтэт забiрае сабе. Прычым адразу пасля „пракату” рэчы. А тваю належнасць пералiчыць, калi яму ўздумаецца. Нiколi не забуду, як мне ў 1994 годзе ажно сем месяцаў пералiчалi на рахунак аўтарскi ганарар за навагоднюю п’есу „Баль у барона Мюнхаўзена”, якая была замоўлена... дзяржавай праз Мiнiстэрства культуры! Калi ў пачатку года я за гэтыя грошы мог набыць тэлевiзар цi магнiтолу, дык пасля iх зжэрла iнфляцыя i хапiла толькi на некалькi пляшак пiва i марозiва. Калi працаваў у Гарадзенскiм тэатры лялек, дык напiсаў яшчэ тры калядныя п’ескi. Ганарар, якi быў нiжэйшы за мой месячны заробак, пералiчылi крыху хутчэй — праз два-тры месяцы пасля пракату рэчаў. Апошнiм часам грошы аўтарам (пасля гучных скандалаў i спрэчак) сталi перасылаць яшчэ хутчэй. Але i тут узнiкаюць складанасцi.

Ёсць спiс вiдовiшчных мерапрыемстваў, зацверджаны Мiнiстэрствам культуры Беларусi, за якiя трэба плацiць акрэсленую колькасць мiнiмальных заробкаў. Дык вось аказваецца, што за дзесяць тэкстаў песень, якiя я напiсаў да спектакля „Прыгоды Пiнокiо” (пастаўлены ў 1999 годзе) мне „аўтарскiя” не належацца, а толькi кампазiтару! Вось каб я напiсаў увесь сцэнар, дык iншая справа. Але сцэнар (артысты яго лiчаць вельмi слабым) складаўся на падставе рэпетыцый рэжысёрам. Ён жа атрымлiвае аўтарскiя i па сённяшнi дзень...

„Песню бярыце з сабой!”

Ёсць у Беларусi тэлефестываль з такою назвай, дзе выконваюцца песнi айчынных паэтаў i кампазiтараў. Гэты фэст, як i iншыя, iнспiраваны дзяржструктурамi, не больш чым iмiтацыя „вiрлiвага” развiцця эстраднага мастацтва. Затое i на гэтыя iмпрэзы цяжка прабiцца. А аўтары i выканаўцы нагадваюць даўно зашмальцаваную i неаднаразова ператасаваную калоду карт. Лепш глядзець MTV, чым гэтыя тэлефэсты...

Мяне тры гады запар атакавалi „крутыя” хлопцы, каб я на загадзя прапанаваную (ужо запiсаную) музыку складаў тэксты, а ўсё астатняе яны ўладкуюць. Прыязджалi дахаты кожны раз на новых самаходах, малявалi ружовыя перспектывы. Маўляў, у iх ёсць знаёмствы з патрэбнымi людзьмi ад „шоу-бiзнесу”. Знайшлася i выканаўца — гродзенская спявачка Галiна Шышкова (зараз салiстка Дзяржаўнага аркестра пад кiраўнiцтвам народнага артыста Мiхаiла Фiнберга!). Я некалькi разоў сустрэўся з Галiнай i напiсаў даволi някепскi (у параўнаннi з тым, што выконваюць на вышэйпамянёных фестывалях) тэкст.

Здаецца, усе былi задаволены. Але тэкст не спадабаўся нейкай Алене Туравай (нiколi не чуў пра такую беларускую паэтэсу, пакуль не даведаўся, што яна — дачка памерлага кiнарэжысёра Вiктара Турава), якая з’яўляецца цi то цэнзарам, цi то яшчэ кiм, але мае непасрэднае дачыненне да „пуску песень у эфiр”. „Крутыя” хлопцы прапанавалi мне перарабiць тэкст так, як жадае спадарыня Турава. Але я адмовiўся, бо гэта ўжо закранула мой гонар. Проста не збiраюся дагаджаць некаму толькi дзеля таго, каб маё iмя пасля з’явiлася ў тэлетытрах!

Да таго ж, на мае тэксты дагэтуль ужо было напiсана з тузiн, калi не больш песень. I гродзенскi рок-гурт „Айша”, якi выконвае большасць з iх, стаў лаўрэатам „Басовiшча 1996”.

Ад канцэртаў на Беларусi да „Басовiшча” — адзiн крок?

Арганiзацыя паўнавартасных канцэртаў на Беларусi — справа адначасова i складаная, i збольшага непрыбытковая. А калi няма спонсараў, дык справы ўвогуле дрэнь. Напрыклад, лiдэр той самай „Айшы” Сяргей Фiнскi, якi „падпрацоўвае” адмiнiстратарам у Гродзенскай абласной фiлармонii, ужо некалькi разоў арганiзоўваў „на грамадскiх пачатках” рок-фэст „Тры шрубы” з удзелам камандаў з розных куткоў Беларусi. А пятага траўня зладзiў у „прэстыжнай” канцэртнай зале „Гродна” шоу вядомага фольк-гурту „Палац”. Нягледзячы на штодзённую радыёрэкламу i шматлiкiя афiшы ў грамадскiм транспарце, канцэрт у камерцыйным плане правалiўся, бо на яго прыйшло крыху больш за сотню чалавек (зала ўмяшчае 600). I Сяргею Фiнскаму давялося даплацiць „Палацу” за выступленне 250 долараў са сваёй кiшэнi, што перавышае ягоны месячны заробак больш як у шэсць разоў. Гэта ж якiм трэба быць фiлантропам i любiць айчынных выканаўцаў, каб не есцi i не пiць паўгода, абы арганiзаваць канцэрт!

Зрэшты, для Сяргея, ягоных сяброў-музыкаў i для мяне, як аўтара тэкстаў, прыемнай навiной стала тое, што наша песня „Ёкагама” патрапiла ў гiт-парад надзвычай папулярнага ў Беларусi „Радыё Рокс” i пераскочыла з 17-га (у гiт-парадзе ўсяго 30 пазiцый) на 4-е месца! Больш таго, яе ўвесну выдалi разам з гiтамi iншых папулярных беларускiх выканаўцаў на кампакце пад назвай „Альтэрнатыва_by”. Там ёсць песнi гуртоў „Крама”, „Палац”, „Крыві”, „Н.Р.М.”, „Уліс” ды iншых. Нават рускамоўны „Нейра Дзюбель” на кампакце спявае па-беларуску!

Першая прамоцыя новага дыска прайшла яшчэ ў красавiку ў мінскiм клубе „Рэактар”. Другая — у сталiчным клубе „Мiнск”, што знаходзiцца ў Парку Чалюскiнцаў. У „Мiнску” выступiў i гродзенскi рок-гурт „Айша”. Праўда, ездзiлi яны выступаць за свой кошт. Толькi дарога для каманды з пяцi чалавек абыйшлася ў 50 долараў, што па беларускiх мерках зусiм нятанна. Мясцовы гандляр аўдыёкасетамi айчынных выканаўцаў прапаноўваў мне набыць кампакт „Альтэрнатыва_by” — з маёй жа песняй „Ёкагама” — за пяць долараў. У спецыялiзаваных музычных крамах Беларусi звычайныя кампакты каштуюць удвая танней. Цiкава, якi працэнт ад продажу „свядомыя гандляры” адлiчваюць аўтарам i выканаўцам? Пытанне рытарычнае...

Зараз спадары ад незалежнага беларускага шоу-бiзнесу арганiзуюць у Мінску адборны тур выканаўцаў да конкурснай праграмы „Басовiшча 2001”. Асаблiвую актыўнасць у гэтай справе праяўляе спадар Вiталь Супрановiч — новы беларускi шоу-мен i прадусар. Дык вось ён прапанаваў гурту „Айша” паўдзельнiчаць у адборным туры, не ведаючы, што гурт ужо быў лаўрэатам „Басовiшча 1996”.

Двойчы, як вядома, у адну раку не ўвойдзеш. Таму „Айша”, як былы лаўрэат фестывалю можа выступiць толькi ў якасцi госця. Але Супрановiч настойвае, што, калi ў якасцi госця, дык усё роўна трэба праходзiць адборны тур у Мінску. Але ж iншыя ансамблi, якiя некалi былi лаўрэатамi „Басовiшча” i зараз маюць выступiць у якасцi гасцей на фестывалi, у нiякiх адборных турах не ўдзельнiчаюць! Няўжо зноў валачыцца за свой кошт у Мінск, каб граць невядома для каго i дзеля чаго, не ведаючы, цi яшчэ патрапiш з ласкi сталiчных экспертаў на „Басовiшча”? Дзiўна, што арганiзуюць, знаходзяць фiнансаванне i праводзяць фестываль беларускiя суполкi ў Польшчы, а ўсё вырашаюць дзялкi ад „шоу-бiзнесу” з Мінска. Увогуле, вельмi цiкава: ХТО будзе выносiць канчатковы вердыкт?

На маю думку, конкурсны адбор у Беларусi трэба праводзiць на месцах „сталай дыслакацыi” выканаўцаў. Ну, а калi ў Мінску (бо зразумела, што на месцах можа не аказацца базы для праслухоўвання i г.д.), дык ствараць максiмальна спрыяльныя ўмовы для талентаў з правiнцыi, каб пасля ў iх не стварылася ўражанне пра „засiлле” сталiцы. Ну а гасцей на „Басовiшча”, тым больш колiшнiх лаўрэатаў гэтага рок-фэсту, павiнны запрашаць не таямнiчыя постацi з Мінска, а непасрэдна арганiзатары i беларускiя суполкi з Польшчы — БАС, Беларускi саюз у Польшчы i г.д. Тады ўсё стане на свае месцы. А пакуль маем тое, што маем.