Ніва № 19 (2348), 13 мая 2001 г.

Аляксандры Бергман — 95!

Лена ГЛАГОЎСКАЯ

1 мая Аляксандры Бергман споўнілася 95 гадоў з дня нараджэння. Юбілей прыгожы, бо мала каму суджана так доўга жыць, прытым амаль увесь час у ХХ стагоддзі, якое асабліва непрыхільным аказалася для яўрэяў. Ім у мінулым стагоддзі прыйшлося перажыць галакост — амаль татальнае знішчэнне нацыі. Аляксандры і Стэфану Бергманам ды іхняй дачушцы Зосі шчаслівы — можна сказаць — лёс падараваў жыццё, хаця не ў райскім шчасці, толькі ў разлуцы. Калі сёння чытаю пра кашмар лагернага жыцця сталінскіх часоў і генацыд яўрэяў падчас II сусветнай вайны, міжволі думаю: дзе тады лепш было быць яўрэю? Аляксандра Бергман у той час была ў сібірскіх лагерах. Так, яўрэйка ды камуністка была арыштавана ў Гомелі ў снежні 1935 г. Раней, напярэдадні ўгодкаў кастрычніцкай рэвалюцыі, быў арыштаваны яе муж — Стэфан, таксама камуніст. Ніхто на зважаў на тое, што ў іх было маленькае дзіця — Зося, якой у ліпені гэтага ж года споўніўся ўсяго годзік жыцця. З верай у камуністычныя ідэалы абое трапілі ў „рай”. Іхнія біяграфіі — доказ таго, што і яўрэі камуністычных поглядаў не пазбеглі сталінскіх лагераў.

З выпадку 95-гадовага юбілею Аляксандры Бергман хочацца прыгадаць яе заслугі для Беларусі і яе гісторыі, бо гэта мне, як беларусцы, здаецца найбольш цэнным у яе жыцці.

Варта прыпомніць сённяшнім чытачам „Нівы”, што ад пачатку 60-х і да пачатку 90-х гадоў на старонках тыднёвіка Аляксандра Бергман змяшчала артыкулы пра беларускую гісторыю міжваеннага перыяду і яе герояў. На працягу 30 гадоў у „Ніве” змяшчаліся яе артыкулы і лісты, знойдзеныя ёю дакументы і здымкі. Найбольш пісала яна пра Браніслава Тарашкевіча, якога выбрала героем сваіх архіўных пошукаў. Пісала таксама пра Івана і Антона Луцкевічаў, Леапольда Родзевіча, Сымона Рак-Міхайлоўскага, Ігната Дварчаніна, Максіма Бурсевіча, Уладзіміра Самойлу, Васіля Рагулю, Станіслава Шушкевіча. Даследавала міжваеннае грамадска-палітычнае жыццё: Беларускую сялянска-работніцкую грамаду, Беларускую рэвалюцыйную арганізацыю, Камуністычную партыю Заходняй Беларусі. Гэта з публікацый юбіляркі маладое пакаленне беларусаў пазнавала сваю нацыянальную гісторыю і вучылася метадалогіі біяграфічных і гістарычных пошукаў. Таксама варта згадаць пра яе публікацыі ў „Беларускіх календарах” і ў польскіх гістарычных навуковых часопісах — усяго разам каля сотні артыкулаў.

Гартаючы зараз „Ніву” з цікавасцю чытаю публікацыі Аляксандры Бергман. З перспектывы часу бачна, як яны падымалі інтэлектуальны ўзровень „Нівы”: інфармавалі пра падзеі і асобы беларускага руху, а часам выклікалі мерытарычную палеміку. Думаю, што кожны, хто цікавіцца беларускім рухам, не можа абмінуць публікацыі Аляксандры Бергман. Яны трывала ўпісваюцца ў беларускую гісторыю, так як і іх аўтарка.

Біяграму Аляксандры Бергман можна знайсці ў „Энцыклапедыі гісторыі Беларусі”, у працы „Яўрэі Гродна” пад рэдакцыяй Сяргея Піваварчыка, у біяграфічным слоўніку Аляксея Пяткевіча „Людзі культуры з Гродзеншчыны”.

Таму ў падзяцы за тое, што Аляксандра Бергман зрабіла для „Нівы” і для беларусаў наогул на працягу трыццаці гадоў свайго прафесійнага жыцця з нагоды юбілею хочацца пажадаць ёй многа сілы і здароўя, асабліва цяпер, калі штодзень дакучаюць старасць і хваробы.