Прафесар Аляксей Пяткевіч

Юбіляр нарадзіўся ў мястэчку Новы Свержань, што на Стаўбцоўшчыне, на берагах чароўнага Нёмана. Атрыманне першапачатковай адукацыі супала з цяжкімі выпрабаваннямі беларускага народа. У 1938 г. ён пайшоў у польскую школу ў сваім родным мястэчку адразу ў 2-гі клас, бо самастойна навучыўся чытаць і пісаць па-польску і па-беларуску. Працягваў адукацыю ў беларускай школе пры саветах, пры немцах, зноў пры саветах, каб урэшце ў 1946 г. скончыць Навасвержанскую 7-годку. Далей пачалося навучанне ў сярэдняй школе № 1 у Стоўбцах. Пасля яе заканчэння Аляксей Міхайлавіч паступае на філалагічны факультэт, аддзяленне беларускай мовы і літаратуры Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Гэта быў 1949 год. Прыродныя здольнасці, адукаванасць і працавітасць вылучалі яго сярод іншых студэнтаў. Па заканчэнні ў 1954 г. універсітэта Пяткевічу прапанавалі прадоўжыць вучобу ў аспірантуры, на што ён згадзіўся. На працягу трох год (1954-1957 гг.) пад кіраўніцтвам дацэнта Ю. С. Пшыркова Аляксей Міхайлавіч паспяхова распрацоўваў навуковую тэму „Псіхалагічны аналіз і праблемы характару ў прозе К. Чорнага”. Менавіта на яе падставе ў 1963 г. у Акадэміі навук Беларусі была абаронена кандыдацкая дысертацыя, а пазней у 1981 г. тэма аформілася ў грунтоўную манаграфію Сюжэт. Кампазіцыя. Характар: Аб прозе Кузьмы Чорнага (Мінск 1981). Пасля заканчэння аспірантуры малады Пяткевіч быў накіраваны на працу ў акадэмічны Інстытут літаратуры ў Мінску. Аднак па сямейных абставінах, а галоўнае па ўласным жаданні, выбраў працу ў Гродзенскім педагагічным інстытуце. Так у 1957 г. у нашым прынёманскім горадзе апынуўся чалавек, які сваім жыццём і дзейнасцю зрабіўся неадрыўнай часткай яго гісторыі і культуры.

Большую частку свайго жыцця Аляксей Міхайлавіч звязаў з Гроднам і з педагагічным інстытутам, які ў 1978 г. быў рэфармаваны ва універсітэт. А. М. Пяткевіч быў адным з ініцыятараў і актыўным змагаром за наданне Гродзенскаму дзяржаўнаму універсітэту імя Янкі Купалы.

Працоўная кар’ера маладога А. М. Пяткевіча пачыналася з пасады выкладчыка кафедры літаратуры. З вопытам і дасягненнямі прыходзілі пасады і званні — старшы выкладчык, дацэнт, у 1968-1974 гг. загадчык кафедры беларускай літаратуры. Быў запрошаны ў склад калектываў аўтараў, якія распрацоўвалі і пісалі падручнікі для ВНУ па гісторыі беларускай літаратуры: Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры (т. 2, Мінск 1969), Гісторыя беларускай літаратуры. ХІХ — пачатак ХХ ст. (Мінск 1981; 2-е выданне: Мінск 1998).

Ужо ў сярэдзіне 80-х гадоў Аляксей Міхайлавіч Пяткевіч настойліва ставіць перад адміністрацыяй Гродзенскага дзяржуніверсітэта пытанне аб стварэнні кафедры беларускай культуры. Пасля доўгіх часоў нігілізму і русіфікацыі мова і культура беларускага народа, карэннага насельніцтва нашай краіны, апынулася на мяжы знікнення. Нарэшце, у 1990 г. адміністрацыя універсітэта падтрымала ініцыятыву А. М. Пяткевіча, і была створана кафедра беларускай культуры. Спачатку яе ўзначаліў прафесар, доктар філалагічных навук Павел Уладзіміравіч Сцяцко, а Аляксей Міхайлавіч працаваў дацэнтам кафедры. З 1991 г. ужо ён сам узначаліў кафедру і паспяхова кіруе ёй па сённяшні дзень. У 1994 г. атрымаў званне прафесара па спецыяльнасці „беларуская культура”. Лёс А. М. Пяткевіча і звязанай з ім кафедры з’яўляецца яскравым адлюстраваннем унутрыпалітычнай сітуацыі на Беларусі. Калі наменклатура і чыноўнікі са страху праводзілі беларусізацыю, адносіны да беларускай культуры былі актыўнымі, і кафедра развівалася без праблемаў. Толькі змяніўся курс, толькі беларуская мова і культура зноў сталіся цяжарам для зрусіфікаванай і расійскай наменклатуры, адразу адносіны да кафедры пагоршыліся.

Навуковы даробак прафесара А. Пяткевіча складае больш за 350 пазіцый: манаграфіі, падручнікі, артыкулы ў часопісах, зборніках і энцыклапедыях, шматлікія рэцэнзіі. У іх мы бачым грунтоўнага, аб’ектыўнага і рознабаковага даследчыка: літаратуразнаўцу, літаратурнага крытыка, культуролага. Прафесар Пяткевіч удумлівы тэарэтык культуры. Ён разумее, што рэальна існуе толькі нацыянальная культура, што толькі на падмурку нацыянальнай культуры магчыма стварыць культурнае грамадства і культурную асобу. Менавіта гэта вызначыла прадмет і тэматыку навуковых даследаванняў А. М. Пяткевіча — гісторыя культуры нашага заходнебеларускага краю. Яго кнігі Літаратурная Гродзеншчына (1996), Людзі культуры з Гродзеншчыны (2000) уражваюць сваёй глыбокай сутнасцю, формай, факталагічнай насычанасцю і шляхетнасцю. Гэта сапраўды ўнікальныя кнігі. Дзякуючы першай кнізе, надзвычай багатай на факты і імёны, былі вернуты з забыцця постаці шматлікіх нашых таленавітых землякоў, жыццёвы лёс якіх склаўся трагічна і не дазволіў больш ярка рэалізаваць свой творчы патэнцыял. А сапраўдную вартасць даведніка Людзі культуры з Гродзеншчыны мы сёння яшчэ не ў стане аб’ектыўна ацаніць.

Аляксей Міхайлавіч катэгарычна не падзяляе прынятыя з савецкіх часоў у нашай навуцы погляды, што вывучэнне гісторыі і культуры роднага краю, „малой Радзімы”, з’яўляецца чымсьці другасным у параўнанні з нібыта глабальнымі „акадэмічнымі” праблемамі, заняткам для аматараў, а не сапраўдных прафесійных навукоўцаў. Наадварот, на думку А. Пяткевіча, менавіта праз вывучэнне свайго краю, пазнанне сваіх каранёў і выхоўваецца сапраўдны патрыятызм, без якога немагчыма станаўленне гарманічна развітай, творчай асобы. Такі падыход Аляксей Міхайлавіч настойліва праводзіць у сваіх шматлікіх публікацыях, падчас лекцый у працы з дыпломнікамі і курсавікамі. Гэтаму ён вучыць і сваіх малодшых калег па кафедры беларускай культуры.

У творчасці прафесара Пяткевіча ёсць нешматлікія, але вельмі грунтоўныя працы, прысвечаныя праблемам культуры Беластоцкага рэгіёна, аналізу жыцця і творчасці беларускіх літаратараў Польшчы: Гродзенскі гурток беларускай моладзі і Сакольшчына ў часопісе „Bialoruskie Zеszyty Historyczne” (Bialystok 1998, № 9); Творчыя індывідуальнасці ў „Белавежы” ў штотыднёвіку „Ніва” за 4, 11, 18 лютага 1990 г.; Poezja wewnetrznej rownowagi ў кнізе Zblizenia. Portrety bialostockich pisarzy (сz. 2, Bialystok 1993); Віктару Шведу ў зборніку W. Szwed, Wiersze wybrane (Bialystok 1997); Сакрату Яновічу „Мудрэц з Вавілону” і яго героі. Штрыхі да творчага партрэта Сакрата Яновіча ў газеце „Літаратура і мастацтва” за 14 ліпеня 1993 г. i Асветніцкі кірунак творчай дзейнасці Сакрата Яновіча ў зборніку Культура беларускага памежжа (кн. 3, Мінск 1998).

Прафесар Пяткевіч — падзвіжнік культуры Гродзеншчыны. У апошняй трэці ХХ ст. не было выпадку, каб ён маральна і інтэлектуальна не падтрымаў творцаў-землякоў нават тады, калі гэтая падтрымка была звязана з пэўнай рызыкай для яго кар’еры. Аляксей Міхайлавіч актыўна ўдзельнічае ў рабоце грамадскіх і краязнаўчых таварыстваў Гродзеншчыны. Нягледзячы на ўсе цяжкасці нашага часу, назіраецца відавочны прагрэс у вывучэнні рэгіянальнай гісторыі і культуры. На старонках навуковых выданняў і ў перыядычным друку з’яўляецца ўсё болей краязнаўчых публікацый. Можна з упэўненасцю казаць, што ў гэтым ёсць і вялікі ўклад Аляксея Міхайлавіча.

Прафесар Сяргей ГАБРУСЕВІЧ, дацэнты Альбіна СЕМЯНЧУК, Генадзь СЕМЯНЧУК, Сяргей ТОКЦЬ