Вялесаванне ў Полацку

Аляксандр МАКСІМЮК

Таварыства вольных літаратараў (ТВЛ) узнікла ў 1993 годзе ды стала той ініцыятывай, якая (хоць крышку) зламала манаполію Мінска ў кнігадрукаванні. Да 90-х гадоў менавіта ў Мінску раздзяляліся грошы і папера на беларускамоўныя выданні, тут знаходзіліся таксама ўсе выдавецтвы і часопісы краіны. Аўтару, які хацеў заіснаваць у беларускім пісьменстве, неабходна было перасяліцца ў Мінск. Полацкі паэт Алесь Аркуш заснаваў з сябрамі часопіс „Калоссе” — форум ідэй і тэкстаў людзей, якія адмовіліся як перасяляцца ў Мінск, так і выстойваць чэргі ў тамашнія часопісы і выдавецтвы. Сябрына стала вучыцца выбіваць грошы на беларускі друк ад няўрадавых устаноў і прыватных спонсараў. Жыццё паказвае, што мастацтва гэтае яны асвоілі паспяхова, бо часопіс „Калоссе” выходзіць па сённяшні дзень, заснавана пры ім таксама кніжная серыя. Але пры ўсім гэтым нават з адгароджанай ад Беларусі дротам Беласточчыны відаць, што малады літаратурны Мінск хутчэй за ўсё схільны „замачыць” кволы поспех калоссеўцаў, чымсьці бачыць у ім шанц на дыялог, прагрэс ці ўласны рост — рэцэнзіі вытрымліваюцца ў здзеклівым тоне, у кнігах Бібліятэчкі часопіса „Калоссе” вышукоўваюцца адны заганы. Поспех калоссеўцаў кволы, бо і часопіс, і ягоная кніжная серыя вельмі небагатыя паліграфічным афармленнем як на канец XX стагоддзя. На польскія ўмовы гэтае выдавецкае мерапрыемства ў нейкай ступені нагадвае незалежныя выданні перыяду першай „Салідарнасці”. З другога боку, гэтыя кніжачкі чытаюцца, можна сказаць, самі ўваходзяць у чытача.

Узнагароду „Глінянага Вялеса” ТВЛ устанавіла дзеля падштурхоўвання літаратурнага жыцця і ўзнагароджвання ў ім аўтараў, якім неабавязкова пашэнціла патрапіць у афіцыйна прызнаную сферу. Гэткім чынам вакол узнагароды вырас пэўны культ. „Вялеса”, між іншым, атрымалі Уладзімір Арлоў ды Ігар Бабкоў. Да сёлетняга было двух прэтэндэнтаў — С. Астраўцоў з Гродна і Сяргей Рублеўскі з Віцебска (за кнігу „Апостраф”). Абодва яны прыехалі на ўрачыстасць у Полацк. А. Аркуш нагадаў прысутным гісторыю ўзнагароды, адбылося ўручэнне, а пасля аўтар „Цэнзарскіх нажніцаў” зачытаў сваё 10-абзацнае эсэ-крэда.

У рамках прамоцыі беластоцкага часопіса „Правінцыя” выступіў аўтар гэтых радкоў, кажучы пра адметную ролю рэгіёнаў у развіцці беларускага слова ды набліжаючы сабраным у бібліятэцы ці не самы незвычайны такі рэгіён — Беласточчыну, якая развівалася і нацыянальна эмансіпавалася цалкам самастойна, а на якой зараз ужо тры беларускія літаратурныя часопісы. „Правінцыя” заснаваная ў рэгіёне і, перш за ўсё, дзеля рэгіёнаў. У „Правінцыі” і „Калоссі” супольная прыкмета — адсутнасць высокаакадэмічных разважанняў, узамен прапануюцца зазямляльныя тэксты для чытання і перачытвання.

На заканчэнне хочацца адзначыць нязвыклае ўражанне, якое наводзіла і само месца правядзення ўрачыстасці, — Бібліятэка Сімяона Полацкага ў Беларускім музеі кнігадрукавання, — і сам горад (у Полацку я быў упершыню), першакрыніца беларускай дзяржаўнасці.