Пра Беларусь у Сейнах

Мікола ВАЎРАНЮК

Нумар пачынаецца цытатамі пра Беларусь з занатовак светлай памяці рэдактара парыжскай „Культуры” Ежы Гедройца, які насуперак гістарычным канфліктам і нацыянальным прадузятасцям усё жыццё будаваў сваю мадэль сужыцця палякаў з іншымі народамі цэнтральнай і ўсходняй Еўропы. Абапіралася яна на адрачэнні прэтэнзій, узаемаразуменні і ўзаемапрызнанні. Гедройц лічыў, што не можа быць свабоднай Польшчы без свабодных Літвы, Беларусі і Украіны. Падпісаўся пад „Дэкларацыяй свабоды”, якую склала беларуская творчая інтэлігенцыя ў 1997 годзе. Народжаны ў Мінску асабліва моцна адчуў трагедыю на Нямізе 30 мая 1999 года і паспяшыў з дапамогай ахвярам.

У сейненскім Асяродку мастацтваў, культур, народаў „Пагранічча” Ежы Гедройц убачыў сваіх аднадумцаў і два гады таму прызначыў ім сваю ўзнагароду. „Пагранічча” заснаваў пазнаняк Кшыштаф Чыжэўскі. Цэнтр хоць і абарочвае вялікімі грашыма (на якія салідна запрацаваў), але насупраць таму, што піша Аляксандр Вярбіцкі („Сустрэча на фарпосце хрысціянства”, „Ніва”, н-р 11/2001) не мае ніякага дачынення да літоўскай нацыянальнай меншасці ў ваколіцах Сейнаў і Пуньска. Наадварот, польскія літоўцы доўга глядзелі на яго крывым вока, паколькі на іх тэрыторыі з’явіўся салідны канкурэнт да міністэрскіх датацый, якія прызначаў на папулярызацыю яўрэйскай, украінскай, венгерскай, румынскай, македонскай і Бог яшчэ ведае якой культуры, але неяк абыходзіў бокам мясцовую літоўскую. Аднак у апошні час адносіны у іх, здаецца, нармалізаваліся.

Вяртаючыся да беларускага нумара. Чытач знойдзе ў ім, між іншым: эсэ Сяргея Дубаўца „Беларусы адыходзяць... беларусы прыходзяць...” пра феномен трывучасці беларускай нацыі, папулярна-гістарычны нарыс Сакрата Яновіча „Беларусь як еўрапейская з’ява” і таго ж аўтара „Беларускі пісьменнік у пасляваеннай Польшчы (дылемы творчасці)”, „Паміж Вільняй і Рочэстэрам. Творчасць Наталлі Арсенневай” Яна Чыквіна, дзве прыповесці Васіля Быкава „На хутары” ды „Кот і мышка”, фрагмент фундаментальнага для беларускай нацыянальнай філасофіі тэксту Ігната Канчэўскага „Адвечным шляхам”, ідэйны маніфест краёўцаў — патрыётаў Вялікага княства Літоўскага „Голас мінулага і патрэба сённяшняга часу” — аўтарства Рамана Скірмунта, пазнейшага прэм’ер-міністра ўрада Беларускай Народнай Рэспублікі, апісанне Мінска на зломе ХІХ стагоддзя з кнігі Сафіі і Захара Шыбекаў „Мінск. Старонкі жыцця дарэвалюцыйнага горада” ды маніторынг нацыянальных меншасцей на сучаснай Гродзеншчыне, які правёў Фелікс Гавін (цікава, што ў артыкуле ёсць раздзел і пра беларусаў, якія складаюць большасць толькі ў лічбах, але не пераносіцца гэта на культуру, школьніцтва і г.д.).

Над нумарам лунае міф Вершаліна — „адзін з найпрыгажэйшых, якія ўзніклі на даўніх землях Вялікага княства Літоўскага”, — напісаў Кшыштаф Чыжэўскі. Заварожваюць старыя фатаграфіі прарока Ільі Клімовіча і яго паслядоўнікаў ды раскіданых пад лесам драўляных хатак сталіцы свету — Вершаліна. Іаанна Такарская-Бакір абвінавачвае Уладзіміра Паўлючука ў тым, што гэты міф сказіў, сфальшаваў і прапусціў праз машынку марксісцкай метадалогіі. Сам аўтар „Рэпартажу пра канец свету” ў адказ толькі іранічна ўсміхаецца.

„Krasnogruda” акрашаная рэпрадукцыямі фрэскаў Спаскай царквы ў Полацку ды карцін Лявона Тарасэвіча і Уладзіміра Даўгялы, а таксама здымкамі сучаснай Беларусі. З’яўляецца істотным унёскам у апошнія ініцыятывы, якія маюць на мэце азнаямленне палякаў з Беларуссю і папулярызацыю беларускай культуры ў Польшчы.

^* „Krasnogruda”, nr 12, Sejny 2000.