Сведкі адышоўшай эпохі

Мікола ВАЎРАНЮК

Храністамі часу называе іх Георгій Валкавыцкі ва ўводным слове да зборніка „Сваякі”, на які склаліся вершы пяці аўтараў „з вялікай ніўскай сям’і”: Дзядзькі Кваса (Міхал Красоўскі), Дзядзькі Фёдара (Фёдар Хлябіч), Дзядзькі Аркадзя (Аркадзь Леўшук), Цёткі Мальвіны (Анна Ігнатовіч, сёння Яканюк) і Дзеда Кастуся (Кастусь Пятэльскі). Кожны з гэтых паэтаў розны, кожны мае свой почырк і погляд на свет, але ўсіх яднае несумненны прыродны талент і за словам ім у кішэнь не лезці.

Мне пашчасціла бліжэй пазнаёміцца з Аркадзем Леўшуком з Ціванюкоў (на здымку). У школу хадзіў ён адно два гады, пры саветах. Але вучыўся ўсё жыццё. Тэхнічныя здольнасці выявіў ужо ў маладосці, калі разам з бацькам вырабляў драўляныя бочкі ды лыжкі (а сорам быў перад дзяўчатамі вазіць іх па вёсках, — смяецца сёння), потым прыйшоў час на больш складаныя рэчы. Аркадзь Леўшук праслыў у ваколіцы рамантаваннем радыёпрыёмнікаў, а як купіў тэлевізар, то не мог дачакацца, калі ён папсуецца, каб заглянуць усярэдзіну. Пазней стаў рамантаваць і тэлевізары.

Восенню мінулага года здымаў я пра Аркадзя Леўшука фільм. Дай Божа некаторым прафесарам такую свабоду перад камерай і такі дар слова. Мала таго, што Дзядзька Аркадзь свабодна і дакладна выконваў усе інструкцыі, то яшчэ няраз бліснуў сваімі заўвагамі, маўляў, можа здымем гэта яшчэ так... Яго помыслы былі заўсёды дарэчы.

У зборніку, безумоўна, вылучаецца як патрыярх Дзядзька Квас. Прыемна і сёння чытаць яго парады „Што рабіць, каб доўга жыць”: Талковыя чытай кніжкі,/ рэдка заглядай у кілішкі,/ мыйся ў лазні па суботах,/ не хадзі у цесных ботах. Або такія літаратурныя прыёмы: Любіць пітво наш народ, з роду ў род, з роту ў рот. Пасля простых фраз, кшталту пыльнуў у блёкі наш народ, усе ляманты гарадскіх выкшталцоных літаратараў па страчанай вёсцы-Ітацы — эпігонства нашаніўства — гучаць надумана і непераканаўча. Дзядзька Квас умеў вершам і пакрытыкаваць, і заклікаць карэспандэнцкі авангард да большай актыўнасці: Чаму сталі вы лянівы,/ скупа пішаце ў „Ніву”,/ нашы перадавікі,/ у чым справа, сябрукі?

Можна сказаць, што Дзядзька Квас у аркестры карэспандэнтаў іграў на першай скрыпцы. Георгій Валкавыцкі піша нават, што ў тое чвэрць стагоддзя (1959-1984) стварылася „дынастыя Кваса”. Пад вялікім уплывам заснавальніка дынастыі напэўна былі і Аркадзь Леўшук, і Фёдар Хлябіч з недалёкіх Рыбакоў, які вершам ад імя чытачоў прасіў надрукаваць у „Ніве” партрэт Кваса. Яны ўдвух здзейснілі паломніцтва ў Малынку на камарчыку, што і апісалі, вядома, з рыфмамі. Адзіны верш Дзеда Кастуся ў зборніку, дык наогул заклік да Дзядзькі Кваса, каб той не пакідаў пісаць. Ну, а Цётка Мальвіна з’явілася на старонках „Нівы”, каб падтрымаць старэючага патрыярха.

„Не стала вядучага дзядзькі, змоўклі і сваякі”, — сумна канчае кароткую прэзентацыю аўтараў зборніка Георгій Валкавыцкі.

Так, адышла пэўная эпоха ў гісторыі „Нівы”, у жыцці беларусаў Беласточчыны. Хоць не ўсе паэты-„сваякі” змоўклі. Выняла свае вершы з шуфляды Анна Яканюк і паслала іх на конкурс беларускай паэзіі і прозы, які ладзяць Беларускі саюз і Праграмная рада „Нівы”. Міра Лукша год назад выцягнула ад Аркадзя Леўшука цудоўны верш пра самоту старых хутаранцаў. А я меў магчымасць прачытаць у яго вось гэты рукапіс, у якім расказваецца смешная гісторыя з ваколіц Ціванюкоў. Няхай гэта будзе свайго роду пастскрыптумам да кніжкі „Сваякі”, якую прачытаць горача рэкамендую.

Сваякі, Праграмная рада тыднёвіка „Ніва”, Беласток 2000.