Канцэрты Забэйды-Суміцкага на Беласточчыне

Лена ГЛАГОЎСКАЯ

Дзеля вяртання памяці пра канцэрты для беларусаў на Беласточчыне варта ўспомніць таксама пра канцэрты Міхася Забэйды-Суміцкага ў Беластоку ў 1937 г. і ў час нямецкай акупацыі. Да вайны, пасля 1935 г., Міхась Забэйда-Суміцкі часта даваў канцэрты ў Вільні: 13 снежня 1936 г. у зале Вітаўта Вялікага Літоўскай гімназіі па вуліцы Дамброўскага 5 (у рамках Дня беларускай культуры), 16 мая і 12 снежня 1937 г. у зале Універсітэта. Канцэрты гэтыя карысталіся вялікай папулярнасцю. Звычайна таксама выступаў хор Беларускага студэнцкага саюза пад кіраўніцтвам Рыгора Шырмы. У 1937 г. фірмай „Odeon” была выпушчана пласцінка з беларускімі песнямі Міхася Забэйды-Суміцкага, якая карысталася вялікай папулярнасцю. У 1938 г., у першым паўгоддзі, дзякуючы „Ormuzie” (Organizacji Ruchu Muzycznego) спявак наведаў Слонім, Ваўкавыск, Баранавічы, Свіслач, Нясвіж, Наваградак, Шчучын, Плоцк, Гастынін, Радам і Холм, усюды ўзнагароджаны гучнымі апладысментамі. 1 мая 1938 г. выступіў у Брэсце, 8 — у Вільні ў кансерваторыі, а 24 — у Варшаве ў зале кансерваторыі. Апошні канцэрт арганізавала Асветнае таварыства беларусаў у Варшаве. Бурныя воплескі суправаджалі кожнае выступленне М. Забэйды-Суміцкага, прымушалі яго выходзіць і спяваць ізноў, а ўрэшце, пасля канцэрта слухачы неслі артыста на руках, абсыпанага кветкамі. Шмат хто з прысутных на канцэртах М. Забэйды-Суміцкага такія эпізоды памятае да сёння.

У 1937 годзе канцэрт Міхася Забэйды-Суміцкага адбыўся ў Беластоку, дзякуючы Аб’яднанню працаўнікоў беларускага тэатра „Полымя”. Спявак выступаў у тэатры „Паляс” бясплатна. Як успамінаў адзін з удзельнікаў канцэрта, улады горада да апошняй хвіліны не давалі згоды на выступленне. Калі ўрэшце быў атрыманы дазвол, на ім віднеў чырвоны грыф: „Spiewac po polsku”. Толькі асабісты візіт М. Забэйды-Суміцкага ў беластоцкага старасты прычыніўся да згоды апошняга на беларускія спевы. „На канцэрце было відаць, як публіка рэагуе на кожны яго рух, на кожны пераход пераліўнага голасу артысты, які пявучымі тонамі захоплівае душы слухачоў і з уласцівай яму лёгкасцю вядзе іх лабірынтам сваіх перажыванняў („Беларускі летапіс”, 1937).

Віктар Швед працытаваў цёплыя выказванні Максіма Танка пра адзін з канцэртаў Міхася Забэйды-Суміцкага. Ведаючы даты яго канцэртаў у Вільні, пачала я гартаць „Лісткі календара” Максіма Танка (Мінск 1981) і іх польскую версію „Kartki z kalendarza” (Warszawa 1977) і нідзе не знайшла прозвішча славутага спевака, ні звестачкі, хаця скупой, пра канцэрты. Ці дзеля агульнага маўчання наконт Міхася Забэйды-Суміцкага яшчэ ў той час?

Пра канцэрты Міхася Забэйды-Суміцкага на Беласточчыне ў час вайны абшырна інфармавала „Новая дарога”, даючы абвесткі пра канцэрты, а пасля справаздачы з іх. І так, даведваемся пра яго канцэрты 9 кастрычніка 1942 г. у Беластоку ў кінатэатры „Капітоль” (ці не кіно „Тон”?) 10 — у Ваўкавыску, 15 — у Бельску, 19 — у Гародні. 18 чэрвеня 1943 г. ізноў М. Забэйда-Суміцкі спяваў у Беластоку, разам з хорам Беларускага аб’яднання, якім кіраваў Змітро Арлоў. Быў таксама ў маі 1944 г. Начаваў тады ў Хведара Ільяшэвіча. Яго дачка Марыля нічога так не памятае, як яго дбаласць пра горла, якое паласкаў яйкамі. М. Дальны (псеўданім Х. Ільяшэвіча) у справаздачы з канцэрта ў Беластоку 9 кастрычніка 1942 г. („Новая Дарога” н-р ад 18.10.1942 г.) пісаў: „На сцэне Забэйда-Суміцкі. Спакойны, з усмешкай, так характэрнай для яго, абвеяны нейкай ціхай журбой беларускіх даляў, якая зачаравалася ў нашай народнай песні. Некалькі акордаў акампанементу — і ў анямеўшай салі паплыла песня... (...) Буры воплескаў суправаджалі выступленні Забэйды-Суміцкага. Ужо пасля першых двух песняў ён завалодаў слухачамі. (...) Спявак мусіў амаль кожную песню паўтараць або спяваць нешта на біс. Незвычайным поспехам карысталася песня „Ой, Божа мой!”, упершыню пачутая беларусамі Беластока. „Чаму ж мне не пець!”, „Лявоніху” і цэлы рад іншых песняў спявак паўтараў некалькі разоў. (...) Мы ўдзячны Забэйдзе-Суміцкаму за яго працу, за яго прыгожае служэнне Беларускаму народу”. На старонках „Новай дарогі” (11.10.1942 г.) з нагоды канцэртаў славутага тэнара быў апублікаваны верш Ларысы Геніюш „Забэйдзе-Суміцкаму”.

Цікава, ці сёння яшчэ хто-небудзь з тых натоўпаў людзей на канцэртах памятае Міхася Забэйду-Суміцкага, які спяваў у Беластоку або ў іншых мясцінах. Добра было б, каб нехта адгукнуўся, бо ў снежні гэтага года міне 20 гадоў ад яго смерці. Прыдаўся б такі вянок успамінаў на магілу ў далёкай Празе ад тых, якім запамятаўся як спяваў за тымі палякамі, за немцамі, ці за гэтымі палякамі беларускія песні.