Ніва № 3 (2332), 21 студзеня 2001 г.

Мілейчыцкая бажніца

Міхал МІНЦЭВІЧ

Мілейчычы — колішняе мястэчка, цяпер гмінны цэнтр. Гарадскія правы атрымалі яны ў 1516 годзе. У 1566 годзе працавалі тут 3 кавалі, 3 кушнеры, 2 млынары, 2 ганчары, 2 краўцы, 1 шавец і 27 карчмаў — 2 мядовыя, 15 піўных і 10 гарэлачных. У ХІХ стагоддзі Мілейчычы, якія апынуліся здалёк ад новых камунікацыйных шляхоў, страцілі гаспадарчае значэнне. Пасля І сусветнай вайны, пазбаўленыя гарадскіх правоў, налічвалі 224 дамы і 1 180 жыхароў.

Першая згадка пра яўрэяў у Мілейчычах паходзіць з канца ХVІ стагоддзя. Тады дайшло да процістаяння паміж мяшчанамі-хрысціянамі і яўрэйскімі пасяленцамі, якія прыбывалі ў мястэчка, нягледзячы на тадышнюю забарону. Яўрэйская гміна паўстала ў мястэчку толькі ў палове ХVІІІ стагоддзя. У архіўных дакументах таго часу ўпамінаецца пра існаванне бровара і яўрэйскай стадолы. У 1865 годзе у Мілейчычах быў ужо кіркут — яўрэйскі могільнік.

Яўрэйскія дамы і пляцы згуртаваны былі вакол рынку, на паўднёвым баку вуліцы Пархоменкі, а таксама па вуліцы Рагацкай, на паўночным баку якой стаяла бажніца. Паводле перапісу насельніцтва ад 1878 года, з ліку 1 588 жыхароў 627 асоб былі яўрэямі. У 1897 годзе — адпаведна: 1 685 і 814. Пасля першай сусветнай вайны у Мілейчычах жыло 648 яўрэяў, а ў 1935 годзе — 894 (на прыблізна 2 000 жыхароў). Пасля 17 верасня 1939 года яўрэйская грамада налічвала 1 275 асоб.

Бажніца з чырвонай цэглы, якая захавалася да нашых дзён, стаіць на месцы старой, разабранай бажніцы ад 1857 года. Гэта адна з самых маладых бажніц Беласточчыны — на франтоне віднеецца мураваны надпіс: 1927. Побач галоўнай бажніцы знаходзіліся лазня і прыватны малітоўны дом, пры якім жыў рабін. Апошнім рабінам у Мілейчычах быў Арон Ізаак Тамарэс.

Сёння бажніца стаіць бескарысна і падвяргаецца разбурэнню. Аб’ект, збудаваны на плане прамавугольніка, узводзіўся ў некалькіх фазах. Заходні фасад — двухпавярховы. На сценах — шматлікія архітэктурныя дэталі з зоркай Давіда. У сенях знаходзілася зала для ўправы гміны і адміністрацыі бажніцы. Дах — чатырохскатны, бляшаны.

Яшчэ нядаўна бажніца выкарыстоўвалася для культурных мэт. Былі ў ёй глядзельная зала, бібліятэка і кіно. Пазней гмінныя ўлады пачалі рамантаваць аб’ект, хацелі перабудаваць яго і паставіць побач будынак для культурных мэт. Аднак, як паведамілі мне ў Гміннай управе, інвестыцыя была спынена па прычыне адмоўнага стаўлення да гэтага праекта Яўрэйскай гміны ў Варшаве. Ад гэтага моманту бажніца пустуе і разбураецца, не прыносячы Мілейчычам ні карысці, ні славы.