Замкі ў наднёманскай імгле

Мікола ВАЎРАНЮК

Жыхары „прывіднага замку”, які вырас перад нашымі вачыма так сама раптоўна, як вырастала колісь старажытная Горадня перад змардаваным падарожнікам: малады паклоннік дэкадансу Анатоль Брусэвіч, скандаліст Юры Гумянюк, які асвойвае ўсё новыя эстэтычныя прасторы, пяшчотна-далікатная Анжаліна Дабравольская, суровы, далёкі ад усякага прыхарошвання Васіль Дзівашэвіч, Эдзік Мазько, які шукае найпрасцейшых назваў рэчаў, з’яў, імгненняў, выкшталцоны і ўпарадкаваны Юрась Пацюпа ды бацька бруднага беларускага блюза, незраўнаны пяюн правінцыі Віктар Шалкевіч. Гарадзенскі клуб паэтаў не лучаць ні ідэйная дэкларацыя, ні літаратурны маніфест, ні пастаўленая загадзя мэта, да якое лягчэй імкнуцца супольна, чымсьці паадзіночку. Іх яднае толькі (ці „аж”) места, з лабірынтамі вуліц, замкамі і кляштарамі, помнікамі і тэатрамі, Нёманам і кавярняй „Батлейка”. Анжаліна Дабравольская піша: Мы — я і Горад — станем з двух — адно. І будзе — сьнег...Зусім асобна збудаваў сабе жытло іншы гарадзенец — Сяргей Астравец. У яго атрымаўся сапраўдны замак, праз змрочныя лёхі, прасторныя залы і бясконцыя калідоры якога чытачу прабіцца будзе нялёгка. Але запусціцца туды варта. Кніга прозы „Цэнзарскія нажніцы”^** налічвае амаль 550 старонак. Склалі яе — паводле аўтарскага выслоўя — „62 аповеды напісаны пераважна ў старым каралеўскім месьце, якое ўжо 500 гадоў мае на гэрбавым шчыце аленя сьвятога Губэрта”. Учытацца ў іх, паўтару, варта.

Апавяданні і аповесці, сабраныя ў „Цэнзарскіх нажніцах” пісаліся на працягу апошніх сама менш пятнаццаці гадоў. Аўтар — журналіст — прыглядаўся пераменам у Свеце і Горадзе, апісваў гэта, як і тое, што нязменнае ў чалавеку і прыродзе. Чытач знойдзе тут надзеі беларускага інтэлігента часоў гарбачоўскае перабудовы і станаўлення незалежнасці Беларусі ды крах гэтых спадзяванняў у пазнейшых гадах. Побач вытанчаных лірычных апавяданняў ёсць палітычныя памфлеты з лёгка пазнавальнымі героямі. Аўтар не грэбуе ні газетным стылем, ні пошаснай „трасянкай”, якая стала нормай у „краіне пад белымі крыламі”. Шпацыр па замчышчы Астраўца не будзе лёгкім. Аўтар не забяспечвае нас ні ад удараў галавой аб выступы сцяны, ні ад брыдкіх пахаў з падзямелляў. Але неспадзеўкі ў літаратуры амаль заўсёды цікавыя. А тут яшчэ аўтар клапоціцца пра нашы мазгавыя паўшар’і, якім не давядзецца спаць над старонкамі кнігі.

На заканчэнне дадам колькі слоў пра выдавецкую справу. „Цэнзарскія нажніцы” спачатку меліся быць трыма асобнымі кніжкамі. Пакуль першая ляжала ў мінскім выдавецтве, назбіралася другая, а затым яшчэ адна. Аўтар сабраў іх у адно — зразумелая ж прага пісьменніка выдаць як найбольш напісанага. Але тут аказалася, што ў Мінску — з усімі яго сталічнымі дамамі друку, наборшчыкамі і пераплётчыкамі — немагчыма было надрукаваць (зразумела, калі не браць пад увагу супер грошай) такую тоўстую кнігу, каб у ёй не разляталіся старонкі. У Беластоку змог гэта зрабіць адзін чалавек, мой сябра Аляксандр Максімюк.

У „Лябірынтах прывіднага замку” з’явілася адна невялічкая рыса. Гэта ўводнае слова выдаўца — старшыні Беларускага саюза ў Рэчы Паспалітай — напісанае быццам бы да грамадска-палітычнай адозвы: „Шаноўныя чытачы!”. А далей пра тое, што нам „важнае” і чаму „магчымым стала выданне” і каму накіроўваем „словы падзякі”. Кніжка абышлася б і без гэтых дзесяці радкоў, якія не раскрываюць нам ніякай таямніцы і гучаць бы пусты крык палымянага агітатара пасярод „туманнай выспы”, якая „жыве сваім асобным, незалежным жыцьцём”.

^* Лябірынты прывіднага замку. Гарадзенскі клюб паэтаў. Анталёгія. Беласток 2000.

^** Сяргей Астравец, Цэнзарскія нажніцы, Горадня — Беласток 2000.