Круг па гродзенскім гасцінцы

Ганна КАНДРАЦЮК

— Было так: Тарасевіч сеў і іграе — ну і, вядома, што нейкі час у музыцы ёсць паўзы — сакольская публіка пачынае біць брава! Пан Тарасевіч устае, кланяецца, сядае ды ізноў іграе... той самы твор. Праз момант зноў месца... што трэба спыніцца — зноў воплескі. То ён яшчэ раз устае, кланяецца! Бо зусім у нас не ведалі, у якім месцы біць брава. Калі спыніўся — значыць, канец твора, — думалі.

Дом па вуліцы Гродзенскай 8, дзе жыве Карль Вільчынскі з сям’ёй, ужо здалёк кідаецца ў вочы. Выглядае як старое каранастае дрэва. Вокны амаль дакранаюць зямлі.

* * *

— Пана Тарасевіча я сустрэў недзе ў 1933-35 гадах, — Карль Вільчынскі быў тады вучнем паўшэхнай школы. — Гэта быў мой першы кантакт з рускай мовай, бо пан Тарасевіч час ад часу гаварыў па-руску. Нейкія анекдоты, нейкія фразы, нейкія сказы. А я стараўся скеміць, што гэта значыць.

Запамятаў і тое, як Тарасевіч талкаваў пра адрозненні ў націску ў польскай, рускай і беларускай мовах. Бо нехта яго папытаў, што гэта „чэрэмуха” (расла ў яго агародзе). Ну і ён параўноўваў гэтае слова ў розных мовах.

— А вашая бабуля таксама ведала рускую мову?

— Яна ведала рускую, пан Тарасевіч польскую, то і гаварылі як ім хацелася. І яшчэ адно, — прыгадвае Карль Вільчынскі, — бабуля прыгожа яго называла з расейска „Ванька”.

Па сённяшні дзень у доме спадарства Вільчынскіх жыве дух талерантнасці. Кожны раз, перад Святам памерлых, сям’я запальвае лампадкі на магілах праваслаўных радзінных прыяцеляў.

* * *

— Пан Тарасевіч часта наведваў бабулю, — Карль Вільчынскі паказвае фатаграфію з 1923 года. У альтане, што стаіць па сённяшні дзень, сядзіць адборная кампанія. Бабуля, Марыя Юзэфіна Баркоўская, элегантная і незалежная, побач маладзенькая пані Ядвіга, у будучыні маці пана Карля, у сярэдзіне сеніёрка роду, пані Буцькова з Cухаволі. Дому, дзе сядзім і размаўляем, амаль дзвесце гадоў. Многа тут старых фатаграфій, мэблі, сямейных памятак.

— А тут маем маладых кадэтаў. Гэта, несумненна, будзе пан Тарасевіч.

— Ну так, з братам Сцяпанам, таксама кадэтам — пазнаю на здымку.

На сцяне гістарычны гадзіннік б’е поўдзень. Але ж мне добрэ — думаю: і вось папала я ў хату, дзе той самы гадзіннік, як за часоў Тарасевіча, адлічвае час.

* * *

— І што яшчэ памятаю? — Карль Вільчынскі паказвае месца ў салоне. — Што Тарасевіч пераважна хадзіў як гаварыў. Вось тут, ад дзвярэй да дзвярэй, у гэтым пакоі хадзіў.

Марыя Баркоўская таксама мела свае прывычкі. Курыла цыгарэты і піла моцную гарбату, заўсёды з тае самае філіжанкі.

— Тут на стале стаяў самавар з Тулы, — зноў паказвае гістарычнае месца гаспадар. — А бабуля — на месцы, дзе я зараз сяджу, а там, дзе вы, пан Тарасевіч часта сядаў. Таксама любіў гарачую гарбату.

Сёння таксама сям’я Вільчынскіх дбае пра госця. За кубкам кавы (самавар з Тулы выконвае дэкаратыўную ролю) Іаланта Вільчынская падтрымоўвае канверсацыю. Аглядаем здымкі — гаспадыня расказвае гісторыю роду. Яна — быццам гатовыя сцэнарыі для фільма. Хаця б гэты — пра бабулю, сяброўку Тарасевіча.

Была жонкай аптэкара, родам з Сухаволі. Пасля тут, у Саколцы, калі ў 1904 годзе купілі дом і мелі сваю аптэку, раскахала ў сабе насмерць маладога гарнізоннага лекара. Але не хацела пайсці за яго замуж. Малады лекар атруціўся тады з-за таго кахання. І сёння яшчэ на праваслаўным могільніку ля помніка з вялікім анёлам людзі расказваюць гэтую рамантычную гісторыю.

— А раней дзед, аптэкар, — дадае пан Карль, — уцёк з гувернанткай у Вільню.

— Бацька Яна Тарасевіча таксама памёр ад кахання, — прызываю сугучную гісторыю з жыцця маэстра.

* * *

У час вайны і яшчэ пасля, у доме па вуліцы Гродзенскай 8 жыла Анна Рышкова, стрыечная сястра Мельхіёра Ваньковіча, уласніца маёнтку Князёўка.

— Нейкі час яна вучыла ў нашым ліцэі і гімназіі французскай мове, — пан Карль паказвае чарговыя фатаграфіі. Была сяброўкай Ядвігі Вільчынскай (маці пана Карля). То тут, у гэтым доме, у гістарычнай альтане пазнаёмілася калісьці з сваім будучым мужам.

— Пан Тарасевіч часта яе наведваў. Яны сябравалі яшчэ да вайны. Часам запрашаў яе да сябе дахаты, бо якраз жыў у Саколцы па вуліцы Беластоцкай. Ладзіў там хатнія канцэрты сябрам, пры запаленых свечках. Пані Рышкова брала з сабой сына Тадзя, які таксама любіў музыку. Ведаю, што калісьці яна напісала куплеты на школьныя „Мікалайкі”, а пан Тарасевіч напісаў мелодыю.

* * *

— Што яшчэ запамяталася? — Карль Вільчынскі дабывае з глыбінь памяці фрагмент звязаны з Тарасевічам. — Гэта было летам 1943 г. Нас запрасілі ў Шындзель.

У той час музыкант жыў у мазанцы, якую сам зляпіў. Двара не было ўжо, не было фартэпіяна. Нягледзячы на ўмовы, Вільчынскія паўтара дня гасцілі ў Яна Тарасевіча.

— Гэта была мілая, сяброўская сустрэча, — Карль Вільчынскі запамятаў з тае вандроўкі адну дэталь. Ішлі, ён, маці і бацька, дарогай на Багушы. Найперш старым гродзенскім гасцінцам, пасля сцяжынай праз квітнеючы, тарфяністы луг. Цёплая зямля ўгіналася пад босымі нагамі.

* * *

Тры разы я наведала дом Іаланты і Карля Вільчынскіх, хаця сем гадоў кружыла вакол іх. Гэта атмасфера вабіла. Месца. Тут без цяжкасці магла я ўлавіць клімат часоў Яна Тарасевіча.

Раз нават прыдумала, што менавіта ў гэтым доме мог нарадзіцца Ян Тарасевіч! Сведчылі б аб гэтым дзіцячыя фатаграфіі Яна і Сцяпана, якія разам з домам перайшлі ў хатні архіў роду Вільчынскіх.

— Сумняваюся, — даказваў пан Карль, — я напэўна ведаў бы пра гэту залежнасць. А фатаграфіі — сапраўды загадка!

Магчыма, што сям’я Тарасевічаў сябравала з штабс-капітанам Свідэрскім, ад якога Марыя Баркоўская купіла хату. А можа?..

Сёння ўжо немагчыма назваць імёны многіх на гістарычных фатагафіях.

— Усе яны неяк так прылюдна глядзяць на чалавека, — кажа Гражына Харытанюк, якая разам аглядала здымкі.

— Бо, пэўна, усе любілі папіць гарачай гарбаты...

У доме па вуліцы Гродзенскай 8, спаткаў і мяне цікавы выпадак (упісаны ў тэму). Пан Карль запрасіў мяне да фатаграфіі ў гістарычнай альтане.