„Бязмежжа” ueber alles

Аляксандр МАКСІМЮК

„Бязмежжу” стукнуў першы юбілей. Стала гэта прычынай для неслязлівых успамінаў. Упершыню мерапрыемства наведаў прадстаўнік гайнаўскіх гарадскіх улад — бурмістр Анатоль Ахрыцюк, які сказаў колькі прыгожых слоў пра „вялікі гонар для горада”, „юбілей, які стварае ўжо пэўную традыцыю”, „напрацоўкі папярэдніх гадоў”, „вялікую духоўную бяседу” ды пажадаў „далейшых артыстычных уражанняў”...

А першыя ж артыстычныя ўражанні пачаліся ў чэрвені 1996 года — з дакладам пра прагрэс „Бязмежжа” выступіў Мікалай Ваўранюк, сцвярджаючы, што гэтае мерапрыемства ўпісваецца ў ініцыятыву Таварыства вольных літаратараў, якое ў 1993 годзе ўзнікла ў Наваполацку (ТВЛ згуртавала, галоўным чынам, творцаў Полаччыны і Гродзеншчыны). „Бязмежжа” ў сваёй задуме — успамінаў старшыня Беларускага саюза Яўген Вапа — мела быць літаратурна-філасофскім часопісам, аўтары якога так моцна верылі ў свой поспех, што забыліся пра фінансавае забеспячэнне, структуру ды ўсё іншае, што часопісу неабходнае... Горад Гайнаўка — месца правядзення „Бязмежжа” — сыграў выключную ролю ў жыцці арганізатараў-удзельнікаў „Бязмежжа”. Быў ён для іх першай метраполіяй. Дзякуючы „Бязмежжу”, сцвердзіў Я. Вапа, удалося ўвайсці не толькі ў літаратурнае асяроддзе Беластока, але і выйсці з беларускай літаратурай у Польшчу. Да ўспамінаў пра 5-годдзе „Бязмежжа” сваё слова дакінуў і аўтар гэтых радкоў, кажучы, што „Бязмежжа” ў яго жыцці стала тым момантам, які пераканаў яго ў магчымасці і неабходнасці пазаймацца літаратурай. Сваю рэфлексію пра „Бязмежжа” даслаў рэдактар, укладальнік і перакладчык большасці кніг, якія сталі вынікам гайнаўскага мерапрыемства — Ян Максімюк.

Першай кнігай, якая ўводзілася пятым „Бязмежжам” у публічны абарот была кніга перакладу на польскую мовы прозы У. Арлова „Requiem dla pily motorowej”. Была гэта ўжо пятая прапанова ў беларускай літаратуры польскаму чытачу — раней былі „Zdobywcy” Алеся Разанава, анталогія новай беларускай паэзіі „Za niebokresem Europy”, „Demonokameron” Адама Глёбуса і „Sciana” Васіля Быкава. Пяць кніг-помнікаў сучаснай беларускай літаратуры — як і належыцца на 5-годдзе нашага літаратурнага руху пасля прорвы ў паўтары-дзве генерацыі творцаў ці проста людзей, зацікаўленых беларускім словам як самастойнай каштоўнасцю.

У ролі прадмоўцы да прозы У. Арлова выступіў гісторык і перакладчык яго твораў Алег Латышонак. У. Арлоў — пераймальнік Уладзіміра Караткевіча, але ў гэткім сцвярджэнні нічога арыгінальнага, засцярогся прадмоўца. У Полацку — горадзе пісьменніка — я адчуў сябе, заўважыў А. Латышонак, як у горадзе пад беларускай акупацыяй. Там лунаў бел-чырвона-белы сцяг, але паўсюдна гучала руская мова. За справай кніг Арлова я стаў лепш разумець Усходнюю Беларусь. Арлоў — пісьменнік, які піша пра сучаснасць. Гэта незвычайнае, заключыў А. Латышонак, калі на тваіх вачах пісьменнік становіцца класікам. Перакладчыкамі апавяданняў-эсэ, якія ўвайшлі ў „Requiem dla pily motorowej” былі: Аляксандр Вярбіцкі, Алег Латышонак, Міраслава Лукша, Галіна і Ян Максімюкі, Часлаў Сэнюх.

Другой кнігай, якая ўводзілася „Бязмежжам” у публічны абарот была „Фірма” Міхася Андрасюка. Дзіўная справа з гэтай кнігай — яе выдаўцом было Беларускае літаратурнае аб’яднанне „Белавежа”, арганізацыя, якая ніколі не прызнала існаванне „Бязмежжа”. Мала таго, на 460-м выпуску „Белавежа” адмовілася рыхтаваць літаратурную старонку ў тыднёвіку „Ніва”, бо, па словах Сакрата Яновіча, „няма сэнсу яе трымаць для нейкага Андросіка” (пераважная большасць апавяданняў Міхася Андрасюка друкавалася ў „Ніве”). І вось, напрыканцы 2000 года Літаб’яднанне „Белавежа” пасягнула на „нейкага Андросіка” (рэдактар кнігі Сакрат Яновіч) — магчыма, таму што сярэдняя ўзросту Аб’яднання небяспечна наблізілася да сотні. Пра якасці апавяданняў М. Андрасюка разважаць тут і не так важна — яны вядомыя чытачу „Нівы” да таго як выйшлі пад кніжнай вокладкай.

Асобны вечар быў прысвечаны прэзентацыі творчасці гродзенцаў. Блізкае Беластоку Гродна цікавае нам перш за ўсё не сваімі архітэктурнымі помнікамі (іх там шмат, а сам горад ці не самы „гарадскі” на савецкім фоне), але тым, што там жывуць нашы сябры па пяры — Сяргей Астраўцоў (літаратурны „Астравец”), Юры Гумянюк, Анатоль Брусевіч, Віктар Шалкевіч, Васіль Дзівашэвіч і іншыя. С. Астраўцоў на пачатку 2000 года выдаў у Беластоку кнігу прозы „Цэнзарскія нажніцы” — як у Беларусі, так і ў Беластоку чамусьці заеліся на С. Астраўцова ды пісьменніка-празаіка ў ім не прызнаюць, але, на маю думку — выдаўца і аднаго з першых чытачоў кнігі — гісторыя літаратуры скарэктуе гэты погляд ды С. Астраўцоў займее ў ёй належнае сабе месца (пацвярджае гэта вельмі жывая дускусія на „Бязмежжы”). „Лябірынты прывіднага замку” — гэта анталогія сучаснай беларуска-гродзенскай паэзіі, выдадзеная Беларускім саюзам у Польшчы з цытаваным на пачатку фрагментам уводнага слова Яўгена Вапы. Рэцэнзіі паасобных кніг будуць змяшчацца ў чарговых нумарах „Нівы”.