„Усе мы родзічы”

Сяргей ЧЫГРЫН

Прайшоўшы ўсе жыццёвыя нягоды і сталінскія катаванні, Андрэй Вайтовіч застаўся жыць і вярнуўся ў родную Беларусь. Цяпер ён жыве ў Слоніме на вуліцы Касманаўтаў. З Андрэем Вайтовічам я добра знаёмы. Часта бываю ў яго гасцінным, утульным і светлым, як і сам гаспадар з гаспадыняю, доме. Мы гутарым пра жыццё, пра родны край і яго знакамітых землякоў. Але больш за ўсё любіць Андрэй Вайтовіч успамінаць пра Ларысу Геніюш, з якою шмат гадоў сябраваў. А нядаўна ён паказаў мне свой сямейны альбом. О, гэта незвычайны альбом! Справа ў тым, што пры сустрэчах з Ларысай Геніюш Андрэй Вайтовіч расказваў ёй пра сваіх бацькоў, сясцёр, братоў. Паэтка ўважліва слухала і затым перапраўляла пачутае ў вершаваныя радкі: некалькі соцень іх ён занатаваў у свой сямейны альбом са здымкамі сваякоў. А бывала папросіць паэтку напісаць верш для сына, для суседа, у якога юбілей, — і яна пісала. Вось так і захавалася ў Андрэя Вайтовіча невядомая нікому асабістая літаратурная спадчына Ларысы Геніюш, прысвечаная ягоным сваякам. Усе гэтыя вершаваныя радкі спадар Вайтовіч перадаў мне. У іх — любоў да сваіх сяброў, да беларускай зямлі і яе працавітых і мужных людзей, пачуццё нацыянальнай годнасці і гонару.

Што датычыць знаёмства Андрэя Вайтовіча з Ларысай Геніюш, то яно адбылося з дапамогай сяброў па сталінскіх лагерах. Андрэй Вайтовіч нарадзіўся ў 1920 годзе ў вёсцы Залозкі, што на Навагрудчыне. Скончыў сем класаў у Любчы і паступіў у Віленскую гімназію, але закончыць яе не паспеў, бо пачалася вайна. У час акупацыі вучыўся ў Навагрудскай настаўніцкай семінарыі, у 1943 годзе ўступіў у беларускі батальён Барыса Рагулі, які ахоўваў вёскі Навагрудчыны ад нямецкіх карнікаў і розных марадзёраў. Летам 1944 года выехаў у Прагу, каб працягваць вучобу. Там трапіў у беларускі батальён „Дальвіц”. Пасля падрыхтоўкі вярнуўся на Беларусь для арганізацыі падполля Беларускай незалежніцкай партыі. У верасні 1944 года быў выдадзены здраднікам і арыштаваны. Яго дапытваў асабіста Цанава. Пасля допытаў атрымаў восем гадоў лагераў, якія адбываў у Казахстане і Сібіры. У 1960 годзе вярнуўся на зямлю роднай Беларусі, пасяліўся і жыве зараз у Слоніме.

У 1972 годзе Андрэй Вайтовіч наведаў свайго сябра па рэпрэсіях Казіміра Гінца ў Вроцлаве, які быў знаёмы з Ларысай Геніюш. Той папрасіў Вайтовіча наведаць паэтку ў Зэльве і перадаць ёй прывітанне, а таксама даў Андрэю хусцінку, якую некалі ў лагерах падаравала яму паэтка. Вярнуўшыся з Вроцлава, Андрэй Вайтовіч паехаў у Зэльву да Ларысы Геніюш... Так яны пазнаёміліся і да апошніх дзён жыцця паэткі шчыра сябравалі. Гэта Андрэй Вайтовіч дапамог ёй зрабіць помнік на магілу Янкі Геніюша і даставіў яго з Навагрудка ў Зэльву. То свежанінкі прывязе, то мёду — ні ў чым і ніколі не адмовіла сям’я Вайтовічаў мужнай і таленавітай жанчыне з Зэльвы.

Чытачам „Нівы” прапаную два вершы Ларысы Геніюш, якія паэтка прысвяціла сваякам Андрэя Вайтовіча. Вершы друкуюцца ўпершыню. Тым больш, што і нагода ёсць, сёлета 9 жніўня нашай слыннай паэтцы было б — 90.

Ларыса ГЕНІЮШ
Бацькам Вольгі
Мамачка родненька, татка мой мілы,
Што гадавалі мяне і любілі,
Што апраналі мяне, даглядалі,
Што для сямейкі ўвесь век працавалі,
Каб выйсьці ў людзі маглі мы, вучыцца,
Сяньня хачу Вам за ўсё пакланіцца
І выразіць сэрцам падзяку, пашану
Заўсёды такім дарагім і каханым.
Вечна ў гняздзе птушанё не бывае,
Час надыходзіць — яно адлятае.
Дзявочая доля ад веку такая,
Што нас ад матулі арол забірае.
Сьцежкі да Вас я ў жыцьці не забуду.
Была Вашай дочкай і век ёю буду.
Калі не дай Божа якое няшчасьце,
Дык не адну, а дваіх нас чакайце.
Схапіў і аднёс арол з хаты дзяўчыну,
Але праз яе ён зрабіўся Вам сынам.
Пойдзем у людзі, як Вы нас вучылі,
І з чэснае Вашай дарогі не змылім.
Падзяка ад сэрца і татку, і маме,
Ды хоць не сумуйце па мне вечарамі
І не чакайце часьценька ў хату,
Бо я ўжо кавалак адрэзаны, тату.
Ды не сумуйце, бацькі мае, верце,
Што буду ля мужа, ля вашага сэрца.
Жадаем Вам долі, здароўя і шчасця
І вы маладым нам таго ж пажадайце.

Галі і Пеці
Дарагая, каханая Свацьця,
Калі ў думках адкінуць гады,
Дык Вы сяньня мне свацьця і маці,
А я побач — Ваш сын малады.
У гады некалі Вашай навукі,
У вясьняным прыбоі жыцьця,
На дзявочыя кволыя рукі
Вам паклалі малое дзіця.
Дзякуй Вам за імя дарагое,
Што калісьці малому далі,
Дзякуй Вам, Педагог, і за тое,
Што настаўніцай часам былі.
Сяньня зноў ля мяне Вы, як мама,
За плячыма забыты „фізмат”,
Усё ж даеце жыцьцёвы напрамак,
Наш вясельны вядзеце абрад.
Дзякуй Вам за любоў і спагаду,
За прыхільнасць да нашай сям’і,
За жыцьцёвую, сьветлую праўду,
Што даеце такім вось, як мы.
І за тых хай падзяка Вам будзе,
Што з-пад Вашага выйшлі крыла.
Шмат каго Вы ўжо вывелі ў людзі,
У інстытуцкія сьцежкі з сяла.
Паклон нізкі і Вам, дзядзя Пеця,
Хай такія жывуць на вякі.
Няма лепшых на цэлым сьвеце,
Як з Наваградчыны сваякі.
За наваградскую сардэчнасць
І за нашу да нас любоў
Мы Вам дорым магутных, адвечных,
З Белавежскае пушчы зуброў.
Родам з поля, і з лесу, і з бору мы,
Усе мы родзічы, усе Сябры,
Дык будзьма мужныя і непакорныя
Й пушчам верныя, як зубры.