Ніва № 38 (2314), 17 верасня 2000 г.

Іван Краскоўскі

Яўген МІРАНОВІЧ

Мінула 120 гадоў з дня нараджэння і 45 з дня смерці нашага вялікага земляка Івана Краскоўскага. У „Ніве” пісалі пра яго Мікола Гайдук і Алег Латышонак. Сёння з нагоды юбілею яго нараджэння варта ўспомніць імя выдатнага чалавека, якога выдала Беластоцкая зямля.

Нарадзіўся ён 26 чэрвеня 1880 г. у Дубічах-Царкоўных Бельскага павета. Ён — сын святара — быў прадстаўніком тадышняй эліты. Вучыўся ў Пецярбургскім універсітэце. У пачатку ХХ стагоддзя пару гадоў працаваў у Кіеве ў мясцовым Земскім саюзе. Добра пазнаў украінскую культуру. Быў адным з вялікіх прыхільнікаў захавання цесных беларуска-ўкраінскіх сувязей. З 1906 г. стаў членам Беларускай сацыялістычнай грамады. Як усе маладыя адукаваныя людзі тае эпохі верыў, што сацыялізм можа вырашыць усе чалавечыя праблемы, у тым ліку і беларускія. У якасці прадстаўніка беларускіх нацыянальных арганізацый паказаўся на з’ездзе народаў Расіі ў Кіеве ў верасні 1917 г. Шмат яго ўкраінскіх сяброў арганізавала тады Украінскую Народную Рэспубліку. Краскоўскі — чалавек з вялікім вопытам у адміністрацыйнай працы — стаў нават членам урада першай украінскай дзяржаўнасці.

Польска-савецкая вайна спыніла існаванне як Беларускай, так і Украінскай Народай Рэспублікі. У 1920 г. Іван Краскоўскі прыехаў у Вільню і нанава ўключыўся ў беларускую дзейнасць. Стаў старшынёй Беларускага нацыянальнага камітэта. Пасля падпісання Рыжскага дагавора Краскоўскі выехаў у Латвію. Там уключыўся ў арганізацыю беларускага асветнага і культурнага жыцця. Дзякуючы яго намаганням у Дзвінску была адкрыта Беларуская дзяржаўная гімназія. Стаў яе першым дырэктарам. Краскоўскаму ўдалося таксама сабраць у гэтай гімназіі выдатных настаўнікаў, беларускіх інтэлектуалаў, якія, як і ён, уцяклі з акупаванай Беларусі. Дзвінская гімназія праводзіла навучанне амаль на універсітэцкім узроўні. Варта толькі адзначыць, што апрача беларускай вывучаліся там у якасці абавязковых лацінская, нямецкая, руская і латышская мовы.

У 1925 г. Іван Краскоўскі паверыў прапагандзе бальшавікоў і, як большасць беларускіх палітычных эмігрантаў, вярнуўся ў Мінск будаваць нацыянальнае жыццё ў сваёй краіне. Разам з земляком Усеваладам Ігнатоўскім стваралі Беларускі дзяржаўны універсітэт, Беларускі інстытут культуры, а пасля Беларускую акадэмію навук. Працаваў выкладчыкам у гэтых установах. Пры канцы дваццатых гадоў стаў нават высокім чыноўнікам у дзяржаўнай адміністрацыі БССР.

У 1930 г. расійскія бальшавікі вырашылі, аднак, спыніць развіццё нацыянальнага жыцця ў Беларусі. Беларускім інтэлектуалам месца вызначылі ў турмах і сібірскіх канцлагерах. Іван Краскоўскі, як выдатны прадстаўнік беларускай нацыянальнай інтэлігенцыі, не меў ніякіх шанцаў пазбегнуць праследавання. У савецкіх турмах і ссылках праседзеў, з невялікімі перапынкамі, амаль дзесяць гадоў. Пасля вайны савецкія ўлады дазволілі яму выехаць у Чэхаславакію, дзе пражывала частка ягонай сям’і. У Беларусь ніколі ўжо не вярнуўся. Памёр 23 жніўня 1955 г. У 1988 г. саветы прызналіся, што трымалі яго ў турмах цалкам беспадстаўна.