Тэатр ілюзіі

Яўген МІРАНОВІЧ

Нават калі больш уважліва глянуць на апошнія вялікія рэформы, можна ў іх дашукацца шмат станоўчага. Напрыклад, рэформа адміністрацыі выразна прывяла да скарачэння беспрацоўя. Колькасць чыноўнікаў цэнтральнага і ваяводскага ўзроўняў цалкам не паменшылася, а прытым з’явіліся месцы працы для некалькіх дзесяткаў тысяч павятовых рэферэнтаў і інспектараў. Варта таксама заўважыць, што пару тысяч месц працы далі павятовыя рады і ваяводскія сеймікі. Дзякуючы адміністрацыйнай рэформе, у апошніх гадах таксама паспяхова праводзілася прасямейная палітыка. Мясцовыя „царыкі” акружыліся шваграмі, кумамі і ўсялякімі сваякамі. Рэфармаванне асветы дало таксама шмат новых месц працы. Узніклі дырэкцыі гімназій і ўся гімназічная адміністрацыя. Дзякуючы таму пару дзесяткаў тысяч сваякоў партыйных дзеячаў магло ўключыцца ў рэалізацыю геніяльных урадавых праектаў.

Сёння, падчас выбарчай кампаніі на пост прэзідэнта краіны, можна проста абамлець ад шчасця, слухаючы выказванні кандыдатаў. Усе хочуць паменшыць нам падаткі, пенсіянерам павысіць пенсіі, беспрацоўным даць працу, бандытаў пасадзіць у турму, карумпаваных міністраў, ваяводаў, дырэктараў, пракурораў, адвакатаў — найчасцей найбліжэйшых сваіх калег — перанесці ў іншае месца. Найбольш пераканаўчыя акцыі праводзяць Аляксандр Кваснеўскі і Мар’ян Кшаклеўскі. Першы абяцаў былым калгаснікам, што калі толькі выйграе выбары, неадкладна пачне плаціць ім сацыяльныя пенсіі. Другі давёў у Сейме да прыняцця закона, які дае жыхарам камунальных і кааператыўных кватэр права на іх уласнасць.

Каб купіць пару соцень тысяч галасоў, Кваснеўскі абяцае бедным людзям грошы, якіх няма, а якія можна ўзяць толькі з падаткаў. Велічыня падаткаў тым часам дасягнула ўжо межаў абсурду. Кшаклеўскі раздае права ўласнасці на кватэры людзям, якія іх пры камуністах атрымалі амаль дарма. Купляе такім чынам сотні тысяч галасоў і спакойна можа чакаць рашэння Кваснеўскага. Калі прэзідэнт адкіне гэты закон, страціць патэнцыяльных выбаршчыкаў; калі падпіша, тады прывядзе ў дзейнасць закон, які выкліча новую хвалю карупцыі. Тыя, менавіта, што маюць ужо прыватныя кватэры, у адпаведнасці з законам павінны атрымаць талоны на іншую дзяржаўную ці камунальную ўласнасць. Ведаючы практыку штодзённага жыцця, не цяжка дадумацца як будзе выглядаць падзел гэтай маёмасці.

Іншыя кандыдаты, напрыклад, генерал Тадэвуш Вілецкі ці Ян Лапушанскі, адклікаюцца да нацыяналістычных пачуццяў палякаў. Апрача Беласточчыны цяжка, аднак, на нацыяналістычных лозунгах мабілізаваць электарат. У Польшчы ўжо амаль няма людзей іншай нацыянальнасці, таму часта выступаюць спробы стварыць нейкую іх імітацыю. „Сапраўдныя патрыёты” пачынаюць тады змагацца з лібераламі, гомасексуалістамі, прыдуманымі яўрэямі.

Лех Валэнса вядзе сваю кампанію, спасылаючыся на міфы пра „Салідарнасць” васьмідзесятых гадоў і свае заслугі ў разбурэнні камунізму. Аднак штораз часцей замест воплескаў сустракаюць яго свісты з боку публікі. Яго палітычны лёс надта напамінае лёс Гарбачова. Валэнса і Гарбачоў далі ў сваіх краінах пачатак вялікім зменам. Развал камунізму выкінуў, аднак, на абочыну вялікую колькасць людзей прайграных. Пра іх заслугі хутка забыліся нават найбліжэйшыя палітычныя сябры. Большасць „дэмакратаў” цынічна выкарыстала нагоду, каб заняць адпаведнае месца ў эканамічным ці палітычным жыцці. Сёння Валэнса нікому ўжо непатрэбны, нікога больш не прывядзе да ўлады. Таму, калі ўлічыць факт, што быў ён ужо прэзідэнтам краіны, яго змаганне за ўладу выглядае проста жаласна.

Усё паказвае, што прэзідэнтам паўторна стане Кваснеўскі. Вакол яго і Лешка Мілера круціцца штораз больш ахвотных дарвацца да публічных грошай. Усялякая ідэалогія ў змаганні за ўладу страціла ўжо сэнс. У г.зв. посткамуністычным лагеры штораз больш былых салідарнікаў. Традыцыйна ўжо ніхто і ў гэтай выбарчай кампаніі не ўспрымае ўсур’ёз грамадзян, якія плацяць падаткі. Інтэлектуальная праца штабаў галоўных кандыдатаў накіравана на тое, як абмануць больш электарату. Усе ведаюць, што пераможцаў і так ніхто і ніколі не разлічвае з таго, што абяцаюць выбаршчыкам.