Арлянскія страсці

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

„Pogarszajaca sie sytuacja spoleczno-gospodarcza w gminie wywolala niezadowolenie spoleczne wsrod mieszkancow. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy sa coraz czestsze krytyczne publikacje w srodkach masowego przekazu”, — паведамляюць на самым пачатку ініцыятары. У нашым сродку масавай інфармацыі крытычна і часта выказваўся толькі Міхал Мінцэвіч і то акурат пра паводзіны згаданага ініцыятара Міхала Іванчука, які быў войтам на працягу апошніх гадоў, калі „pogarszajaca sie sytuacja spoleczno-gospodarcza w gminie...” і г.д.

Ініцыятары ставяць Гміннай радзе і войту закід, што яны не маюць ніякай праграмы дапамогі сялянам ад бедства засухі. На гэта войт Ян Добаш сказаў мне, што гміна не можа зняць падаткаў, бо не зможа тады сама дзейнічаць, а на кампенсацыю страт з бюджэту ваявода нічога яшчэ не мае. Ёсць прапановы кармавой дапамогі з Еўрасаюза, але не названы цэны. Сцяпан Гаворка прапануе завозіць кармы з Падкарпацкага ваяводства, толькі не знайшоў адказу на маё пытанне, хто заплаціць за іх транспарт. Спадару Гаворку не падабаецца таксама тое, што камісія па ацэнцы страт працуе нязладжана, ездзячы па некалькі разоў на сумежныя палеткі, заміж агледзець іх запар.

Радныя не ўмелі прадаць кватэр у новапабудаваным блоку — чарговы закід. Войт Ян Добаш і старшыня Гміннай рады Яўген Зінкевіч адказваюць, што не ўмеў іх прадаць Іванчук, а вось ужо за паўгода, калі не стала Іванчука, прададзеных было шляхам таргоў 6 з ліку 18 кватэр. Ян Добаш дадае, што ў Орлі цяжка прадаць кватэры, бо нават тых у Бельску моладзь не хоча купляць.

Той апальны жыллёвы блок быў намечаны да будовы ў перыяд радаснага будавання „Другой Польшчы”, а кватэры ў ім мелі атрымаць настаўнікі новай, вялікай школы. Атрымалася аднак так, што блокам настаўнікі не зацікавіліся і доўгі час ён пуставаў. Сцяпан Гаворка прапануе, каб кватэры прадаваць у ім на раты, з льготамі, абы толькі не пуставаў. Бо блок некалькі гадоў пападаў у руіну і гміна была вымушана браць крэдыт на яго рамонт.

Пры нагодзе спытаў я войта, ці школа ў Орлі не завялікая. Яна прадбачана на 500 вучняў, а столькіх далічыцца не ўдалося. Праўда, школьныя памяшканні выкарыстоўваюцца, але мяне непакоіць, што будзе праз дзесяць гадоў...

У аб’яве згадваецца пра намер ліквідацыі школы ў Малінніках; цяпер у ёй вучыцца 60 дзяцей. Войт, як настаўнік, супраць ліквідацыі школ. Аднак дэмаграфічныя прагнозы для школы ў Малінніках некарысныя, а за імі некарысныя і эканамічныя. Да таго ж завозяцца туды дзеці з заходняй часткі гміны, якіх бацькі не будуць супраць завозу іх у самую Орлю. Аўтары аб’явы рытарычна сцвярджаюць, што калі ліквідуецца, напрыклад, школу, то на яе месцы трэба запусціць нейкую альтэрнатыўную дзейнасць. Я згануў войту пра будынак колішняй школы ў Пашкоўшчыне. Ёсць ахвотныя яго купіць, але не ўсе жыхары вёскі згодныя будынак прадаць.

„Jest tyle opuszczonych budynkow po szkolach! Dlaczego nie sa wykorzystywane do innej dzialalnosci?” — ставяць пытанне ініцыятары, у іх ліку і Міхал Іванчук. А гэта ж у яго адрас пытанне.

Упершыню ад дзесяці гадоў не вядуцца ніякія інвестыцыі — чарговы закід. На гэта ад гмінных улад атрымаў я адказ, што на рамонт згаданага блока гміна ўзяла банкаўскі крэдыт, які яшчэ не пагашаны і таму нельга браць чарговы на наступныя інвестыцыі.

„W sytuacji, gdy brakuje pieniedzy na zasilki dla ludzi starych, biednych czy bezrobotnych Zarzad i Wojt trwonia szczuple gminne srodki finansowe na urzadzanie luksusowych urzedniczych gabinetow czy tez panskich toalet”. Пры новым войце быў аснашчаны адзін кабінет — сакратара гміны. Быў я ў тым кабінеце; вельмі сціплы ён, хаця можна яго назваць люксавым, бо такая мэбля цяпер у продажы.

Асобная справа, гэта „panskie toalety”. У будынку Гміннай управы туалеты аснашчаны новай керамікай, бо, як кажа Ян Добаш, за старую сорам было перад наведвальнікамі. Заглядаў я і туды — раскошы там няма, затое ёсць зачэпка для закідаў. На маю заўвагу, што мо лепш было б паставіць нейкі хлеўчык, за які з гміннага будынка можна было б па-вясковаму збегаць за патрэбай, пачуў я адказ, што была сентэнцыя аднаго раднага: „pracownicy gminy, tak jak nasze zonki, moga sr... na dwor wystawic”. Сцяпан Гаворка мяркуе, што лепш было б прывесці да прыстойнага выгляду нужнік каля аўтобуснага прыпынку, бо ж столькі народу прыязджае ў Орлю да Валечкі (Валечка, гэта тая слаўная арлянская жанчына, якая абнадзейвае тых, што страцілі давер да выпускнікоў медыцынскіх акадэмій). Каля Валечкі дома, адлеглага ад аўтобуснага прыпынку мо з паўкіламетра, шматсотметровая чарга самаходаў. І я два разы калісь бываў там на гэтым транспарце, аднак не было там інфармацыі, што трэба карыстацца ўстаноўкай каля прыпынку ПКС. Цяпер заглянуў я і туды — від такі, што лепш і не згадваць. На мае сумненні, што прапанаваны прыстойны выгляд хутка вярнуўся б у прывычны агідны стан, Сцяпан Гаворка адказаў, што трэба было б загадаць паліцыянтам, каб час ад часу туды заглядалі.

„Tzw. inicjatywa spoleczna radnych jest nakierowana tylko i wylacznie na organizacje balow, festynow i biesiad”.

— Гэта Іванчук пра сябе піша, — пракаменціравалі Зінкевіч і Добаш.

Сцяпан Гаворка сказаў, што інтэграцыйны фэст на Івана быў канкурэнцыяй бацюшку. Калі я яму парыраваў, што фэст адбываўся добра пасля набажэнства, тады спадар Гаворка паставіў закід, што спяваліся на ім польскія песні салідарнікам з Бельска, а тутэйшыя людзі хацелі б паслухаць беларускіх і ўкраінскіх. А найбольш то хацелі б пасядзець дома з сем’ямі.

„W sytuacji, gdy ludziom zyje sie coraz gorzej i coraz biedniej radni sa najbardziej zainteresowani wysokoscia pobieranych diet i organizacja bardzo czestych posiedzen komisji. Czlonkowie Zarzadu potrafia organizowac posiedzenie nawet dwa razy w tym samym dniu. I to z tego powodu, ze za kazde posiedzenie otrzymuja dodatkowo po 50 zl”. Спадар Гаворка не мог мне прыгануць, калі здарыліся два пасяджэнні ў адзін дзень. Не падабаюцца яму затое пастаянныя камандзіровачныя — 150 зл. у месяц, бо радны не зацікаўлены працай.

„Gmina bez wlasnych zrodel dochodow przestaje nia byc. (...) Sa konieczne konkretne radykalne dzialania zmierzajace do poprawy sytuacji”. На пытанне пра ўласныя крыніцы даходаў гміны спадар Гаворка назваў падаткі: дарожны, сельскагаспадарчы і ад нерухомасцей. На маю заўвагу, што дакумент, якога ён з’яўляецца сааўтарам, прадбачвае падзенне даходаў гміны на 50% за два гады; якія тады гэта маюць быць рашучыя дзеянні, спадар Гаворка назваў вадаём, які можна было б збудаваць на 100 гектарах пашавай суполкі (wspolnoty pastwiskowej) і які даваў бы прыбытак. Калісь Іванчук паслаў грэйдэр у Боцькаўскую гміну і сто тысяч узяў, карыстаўся датацыямі на водаправоды.

Водаправоды ў Арлянскай гміне ўжо пабудаваны. Наступнай справай маглі б здавацца ачышчальні сцёкаў, але і тут клопат. У Орлі паставілі ачышчальню, якая мела абслугоўваць школу і згаданы жылы будынак. Паколькі будынак стаяў пусты, то і ачышчальня не мела дастатковай нагрузкі і выйшла са строю; не працуе ўжо некалькі гадоў. Будынак адрамантавалі, засяляецца ён, будуць сцёкі. Ачышчальні патрэбны дакументацыя, рамонт і зноў грошы...

Іванчук паклаў асфальт на многія дарогі. Добаш лічыць, што асфальтаванне трэба прыпыніць, а рамантаваць дарогі і масты, па якіх людзі ездзяць у поле. Стары войт не надта дбаў пра гмінны цэнтр — Орлю. Ян Добаш хоча, каб Орля стала візітнай картачкай Арляншчыны, хоча давесці яе да эстэтычнага выгляду.

* * *

У парку, што ў цэнтры Орлі, прыпыніўся я каля траіх пажылых жыхароў мястэчка і спытаў пра гмінныя абставіны.

— Калісь людзі ўстыдаліся, сумленне мелі, а сёння абы ў кішэню! У гміне палавіну трэба змяніць, а то зойдзеш, то той у лесе, а той у стрэсе і няма з кім гаварыць. Стары войт не дбаў пра ніц. Крывую, калі асфальт там палажылі, за піва аддаў. І жвіроўню ў Рыгораўцах прыватніку таксама. А з дарогамі як было — не далі на піва, то і дарогі няма! — падкрэсліваюць славутую слабасць Міхала Іванчука. — Новы каля бажніцы зрабіў парадак, а то калюжа стаяла.

— Які б не быў, не дагодзіш, — чую далей. Бо і да новага войта ёсць засцярогі:

— Новую прыняў, а старога, які мае хаты ў Беластоку і Орлі, трымае.

Ян Добаш прыняў на працу новую сакратар гміны, бо стары, які быў сакратаром амаль дваццаць гадоў, не спраўляўся:

— Брак было аператыўнасці ў дзеянні, — тлумачыць Ян Добаш. — А трэба арыентавацца ў новых законах і на яго месца я прыняў юрыстку са стараства. Яна ў старастве дабілася вялікага паважання і карыстаецца дапамогай стараства, а цяпер без людскіх кантактаў цяжка чаго-небудзь дабіцца. А старому сакратару не хапала пятнаццаці месяцаў да пенсіі, негуманна было яго звальняць у такіх абставінах.

* * *

Хацеў я пагаварыць яшчэ і з Міхалам Іванчуком. Дазваніцца да яго цяпер нельга, бо памяняў ён і засакрэціў свой нумар тэлефона. Спадар Гаворка параіў мне пазваніць Мікалаю Тармасюку з Парцава, які быў калісь юрыдычным кансультантам Іванчука, і праз яго дабіцца кантакту з былым войтам. Спадар Тармасюк паведаміў мне, што Міхал Іванчук цяпер цяжка хворы і ён, Тармасюк, забараніў былому войту ўсялякіх кантактаў з мас-медыямі.

І такім чынам я не ведаю, ці Міхал Іванчук сакрэтна, так як калісь Ленін з шалаша ў Разліве кіраваў рэвалюцыяй у Петраградзе, кіруе рэферэндумам у Орлі, ці мо ён сапраўды такі хворы, як калісь Брэжнеў, і з’яўляецца толькі марыянеткай і фігавым лістком у арлянскіх гульнях за пасаду. За гмінны пераварот за Іванчуковымі плячмі агітуе і нядаўні яго крытык Міхал Мінцэвіч. Бо ж паўгода таму адзін з іх прайграў, а другі нічога не выйграў. У Орлі, якая прыбываючага туды з напрамку Бельска вітае „Валэнсавым збожжам” на напэўна людным калісь пункце скупкі жывёлы, гмінная пасада з’яўляецца прываблівым месцам заробку...

Будучы ў Москаўцах спытаў я тамашніх мужчын, што яны думаюць пра змаганні ў гмінным цэнтры.

— Мы ўсе тут ужо старыя, такая самая наша вёска і такая самая і Орля.