Чалавек з Тэхаса

Ада ЧАЧУГА

— Пытаеце, што прывяло мяне ў Беласток? — перапытвае Святаслаў Шабовіч. — Хацеў убачыць Беларусь! Беласточчыну я лічу беларускай зямлёй. Таксама, як і Смаленск. Сястра Лёля, да якой я прыехаў у Шчэцін, сказала мне, што найперш мы павінны ўбачыць Беласток.

Беларус Святаслаў Шабовіч жыве ў Злучаных Штатах Амерыкі, у штаце Тэхас. Сюды, у горад Эдынбург, яны прыехалі з жонкай на працу ў 1981 годзе, амаль дваццаць гадоў таму. Дагэтуль жылі і працавалі ў розных гарадах Амерыкі.

Ад Эдынбурга да граніцы з Мексікай сорак-пяцьдзесят кіламетраў. Твар госця ізноў асвятляе ўсмешка. Калі будзеце ў Мексіцы, гаворыць ён, адны там не хадзіце! Мы дык туды ездзім толькі групамі. А так, аднаму, ехаць небяспечна. Боты з ног здзяруць!

Ніколі я так доўга нідзе не жыў, расказвае спадар Шабовіч. Сам горад мне не падабаецца. Проста паехалі за працай. У горадзе васемнаццаць-дваццаць тысяч жыхароў. Закупы робім у суседнім горадзе Мак-Аліне. Ну, ёсць рэстаран. А наогул дык там вельмі горача. Увесь час працуе кліматызацыя, бо інакш не вытрымаеш. Толькі за яе плацім сто долараў у месяц.

У горадзе Эдынбургу ёсць, аднак, універсітэт, у якім працуе жонка Святаслава Шабовіча — Люсіль Бат-Шабовіч і прапрацаваў ён сам шэсць гадоў. Дзяды жонкі паходзілі з волжскіх немцаў. У Амерыцы заняліся земляробствам. Жончын брат — фермер у штаце Канзас.

Хаця майму субяседніку праз пару гадоў споўніцца семдзесят (ён з 1932 года нараджэння), а за акіянам апынуўся ва ўзросце шаснаццаці гадоў, яго мова журчыць, як чыстая—найчысцейшая беларуская крыніца. Не, не забыўся ён яе і ў гады бадзяння па свеце, і тады, калі жыў ужо як чалавек, спакойна і ў дастатку. Толькі часам можна адчуць у яго налёт мелодыкі англійскай мовы: усё ж такі больш пяцідзесяці гадоў чалавек жыве па-за межамі сваёй Бацькаўшчыны. Я размаўляю з ім — і мне сорамна за свае паланізмы, якімі мы абдорваем нашу мову, а госць іх проста не разумее.

Калі мы з ім размаўляем па-беларуску, я бачу, што думкамі гэты чалавек пераносіцца ў дзяцінства і адчувае сябе ізноў малым хлапчуком з-над возера Нарач. Ды і дваюрадная сястра Лёля, якая прысутнічае пры нашых першых размовах, называе яго, як калісь: Славічак.

Святаслаў Шабовіч нарадзіўся ў маёнтку Марцыянава каля вёскі Дубавое ў Мядзельскім раёне. Сястра Лёля падказвае, што, калі напрамую, дык гэта ўсяго ў 6-7 кіламетрах ад возера Нарач. Але па добрай дарозе будзе чатырнаццаць, папраўляе яе дваюрадны брат. Дарэчы, дадае ён, мы жылі ў колішнім маёнтку сям’і Пілсудскіх, сваякоў Юзафа Пілсудскага, які нават, як казалі людзі, наведаў гэтыя старонкі.

А цяпер мы (спадар Святаслаў, ці Стэнлі, як называюць яго ў Амерыцы, усміхаецца сваім думкам) збіраемся з маёй дваюраднай сястрой Галенай Герман са Шчэціна (з дому: Лёля Дубяга) паехаць паглядзець родныя мясціны. Яна паходзіць з Дубавога, яе бацька Канстанцін — родны брат маёй маці, мой дзядзька. Дзявочае прозвішча маці таксама: Дубяга. І нарадзілася яна ў Дубавым.

Я паказваю гасцям кніжку Янкі Максімюка „Беларуская гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне 1945-1950”, дзе на 142 старонцы ёсць біяграфічная даведка пра былога вучня гэтай школы Алега Дубягу. Ці гэта не ваш сваяк? — пытаюся. Траюрадны брат, адказвае спадарыня Галена. У 1981 годзе я наведала яго ў Амерыцы.

І мы таксама з маёй роднай сястрой Фаняй вучыліся ў гэтай гімназіі ў Міхельсдорфе, ажыўляецца спадар Шабовіч. Правучыліся там два гады перад тым, як выехалі ў Амерыку. Гімназія ў Міхельсдорфе аказала вялікі ўплыў на яе вучняў. Там быў нацыянальны беларускі дух, былі свае настаўнікі, якія прывівалі любоў да ўсяго беларускага. Там былі беларускія скаўты. Памятаю, як Наталля Арсеннева стварала тэатр. Памятаю шмат. Яна тады жыла яшчэ з мужам, генералам Кушалем. Як сёння, бачу той барак. Арсеннева была поўная, але не тоўстая. Памятаю Масея Сяднёва. Люблю яго паэзію:

Цюрынгія, царыца,
Зялёныя лясы.
Ніяк мне не ўпіцца
Віном тваёй красы.

Вечарамі вучні спявалі беларускія песні. Там была Ала Орса. Я быў толькі слухачом.

Шкада, што Янку Максімюку не ўдалося пры падрыхтоўцы яго кніжкі знайсці матэрыялы пра гэтых людзей — Фаню і Святаслава Шабовічаў і не змог ён змясціць у кніжцы іх біяграфічныя даведкі. Відаць, нідзе пра іх не пісалі, хаця спадар Святаслаў належаў да Беларуска-амерыканскага задзіночання ў Амерыцы, заўсёды цікавіўся беларускай замежнай грамадой, хадзіў у беларускія цэрквы.

Дару яму Янкаву кніжку з надзеяй, што будзе яму і так прыемна паўспамінаць.

(працяг будзе)