Усё пакінуць след павінна

Міра ЛУКША

Гэта першая тэма, на якую пісалі вучні белліцэяў экзамен на атэстат сталасці па беларускай мове. Цікава, ці спадзяваліся на такую тэму... Другая: „Любіць свой край, культуру, мову, усіх насельнікаў і тварыць у супольнасці з імі — галоўная аксіёма людскога існавання. Наколькі гэтая аксіёма знайшла адлюстраванне ў творах беларускіх пісьменнікаў? Прывядзі прыклады”. Трэцяе, найбольш папулярнае пытанне гэта: „«Кнігі, як людзі: адныя, толькі дакрануўшыся да цябе знікаюць назаўсёды, другія, сустрэўшыся выпадкова, уваходзяць у тваё жыццё і застаюцца ў ім». (Іван Мележ). Якія творы беларускай літаратуры ўвайшлі ў тваё жыццё і засталіся ў ім?” Чацвёртае: „Выкажы свае думкі і рэфлексіі, якія наводзіць на цябе верш Генадзя Бураўкіна «Хто раней».”

Хто раней,
хто пазней,
Толькі ўсе
Зноў і зноў
Мы прыходзім
Да простых,
як хлеб і паветра,
Высноў:
Што жыццё чалавеку —
Любому —
Даецца адно,
І што,
як ні надточвай,
Кароткае вельмі яно,
І што праўда на свеце
Адна —
Без крупінкі маны,
І што шчасця на свеце
Няма
Без сваёй стараны...
Колькі б ты ні мудрыў,
Як ні кідаўся б ты,
А прыходзіш
Да гэтай святой прастаты.
І ўзыходзяць
Над лесам
Пражытых табою гадоў
Непагасныя зоркі
Закопаў бацькоў і дзядоў.
Прарастаюць зярняты
Яшчэ невядомых навук
На шырокіх далонях
Натруджаных рук.
І нідзе не схавацца
Ад сынавых ясных вачэй.
І на свеце тады
Жыць
Намнога цяжэй
І лягчэй.

Варта над гэтым вершам задумацца не толькі вучням, якія стаюць на парозе даросласці і чакае іх першы, фармальны экзамен. Кожны з іх сёння ўпэўнены: ён найважнейшы ў жыцці. Ці не больш хвалююцца іхныя бацькі. Некаторыя з іх цярпліва будуць карпець на калідорах, нервова прахаджвацца, маўчаць або перакідацца словам з іншымі. Мама Томка Канаховіча аж прыхінулася да сцяны, перажывае за сына. „Яшчэ не выйшаў... Так баяўся ў хаце! А ўзяў ды выцягнуў першае месца!” Суцяшаю: гэта не мае значэння, я сама на матэматыцы таксама пісала за першай партай... Тамаш мае цягу да сціслых прадметаў, а тут жа экзамен па беларускай мове і літаратуры... Для некаторых, як для спадарыні Галіны Барташук, гэта ўжо трэцяя матура ў гэтым ліцэі!

— Высокі ўзровень у гэтай школе. Мая старэйшая дачка Агнешка пасля скончыла два факультэты на Сарбоне, другая, Бажэна, эканоміку. Абедзве ў Сарбоне атрымалі найвышэйшую сярэднюю з усіх іншаземцаў. Гэта ліцэй даў падставу для такога старту. Сын, Пятро, крыху слабейшы ад сясцёр, але таму, што хварэў, вось я і больш перажываю, — кажа мама матурыста, але голасам спакойным...

Самай раніцай, пакуль пайшоў святочнай і ўсхваляванай гурбой у гімнастычную залу, урачыста апрануты гуллівы рой кружыў па калідорах ліцэя, таўпіўся пад партрэтам Браніслава Тарашкевіча. Зала, залітая сонцам, прыбраная сцягамі, кветкамі, чакала іх з невядомым — пытаннямі, якія патрабавалі разважлівага, непаспешлівага, абдуманага адказу на як найлепшай мове. Які настрой мог быць і бачанне сваіх магчымасцей (пасля часам непраспаных начэй), можа сведчыць загаловак аднаго з чарнавікоў: чарнавід!

Але мінае пяць гадзін. Выходзяць першыя шчасліўцы. Ірэк Пугацэвіч з IV „б” класа ўжо спакойны. Ён пісаў на трэцюю тэму. Хоць, у гэты момант... забыўся, які быў загаловак. Ці рыхтаваўся акурат на яе, спадзяваўся? Не, проста было пра што яму пісаць. І Ілона Муха таксама думае, што трэцяя тэма была найпрасцейшая. Пра кніжкі. Паспела паправіць. Думае, што, калі хто хацеў, мог пакарыстацца „дапаможнікам”, але, папраўдзе, і не трэба было...

Камісія сабрала ўсе працы, толькі адзін вучань паспешліва пераглядае апошнія радкі. Камісіі сёння хуценька трэба парафаваць ды парахаваць усе працы. І праверыць, і ацаніць. Цяпер настаўнікі будуць „мэнчыцца” над матурай. Яна ў прафесар Зінаіды Дземянюк трыццаць трэцяя.