Як пачынала інтэгравацца Еўропа?

Яўген МІРАНОВІЧ

Тое, што гаварылася пра падзеі з пералому Х і ХІ стагоддзяў прымушала проста хіліць галаву перад мудрасцю тадышніх польскіх і нямецкіх „кіраўнікоў дзяржаў”, якія тысячу гадоў таму рашуча праводзілі інтэграцыю Еўропы.

Усё пачалося ад таго, што пражскаму епіскапу Войцеху, які быў прадстаўніком чэшскага княжацкага роду, палітычная канкурэнцыя знішчыла амаль усю сям’ю. Епіскап хацеў схавацца ў кляштары, але рымскі папа даў яму выбар: або вярнуцца на пражскае епіскапства, або ісці пашыраць хрысціянскую рэлігію ў паганскія краіны на поўначы Еўропы. Войцех, якому сталіца хрысціянскай Чэхіі асацыявалася з месцам пакарання смерцю яго сям’і, выбраў місійную дзейнасць. Падаўся ў Гданьск, а пасля ў Прусію, дзе пару тыдняў раней польскія рыцары прабавалі мячом пераканаць тубыльцаў да „сапраўднай веры”. Войцех апынуўся сярод раз’юшаных польскай агрэсіяй прусаў. Неўзабаве быў забіты адным з прускіх рыцараў, якому палякі пару дзён раней засеклі брата.

Тым часам правячы ў Польшчы князь Баляслаў патрабаваў даказаць суседзям, а асабліва нямецкім імператарам, што яго краіна стала сапраўды хрысціянскай. Большасць яго падданых з новым веравызнаннем не мела нічога супольнага, а нешматлікія святары, у большасці нямецкага паходжання, не надта імкнуліся ствараць канкурэнтныя цэнтры касцельнай адміністрацыі на тэрыторыі дзяржавы Баляслава. Князь не пашкадаваў грошай, каб купіць астанкі Войцеха, а пасля правесці яго кананізацыю. У тагачаснай лацінскай Еўропе ў якасці мошчаў цаніліся валасы, косці ці кавалкі вопраткі, якія належалі людзям, прызнаным святымі. У кляштарах такія рэліквіі трымаліся пад асаблівай аховай. Баляслаў меў не нейкаю костачку святога, але цэлае цела. Таму з палітычнага пункту гледжання астанкі Войцеха былі больш вартасныя, чым такая ж маса золата, якую — паводле летапісца Гала Аноніма — меў заплаціць прусам князь Баляслаў.

У той самы час у Нямеччыне пры ўладзе апынуўся малады ідэаліст Атон ІІІ, якому марылася адбудова рымскай імперыі на ідэалагічнай аснове хрысціянства. Падаўся ён у сакавіку 1000 года ў Польшчу, каб праверыць ці гэтая краіна можа стаць адным з элементаў імперыі. Князь Баляслаў, які (так як сённяшнія кіраўнікі дзяржавы) імкнуўся, каб прынялі яго да лацінскай супольнасці, пастараўся зрабіць добрае ўражанне на найважнейшым палітыку заходняй Еўропы. Меў сапраўды перспектывы стаць адным з важнейшых князёў нямецкай імперыі. Раней у залежнасці ад нямецкіх імператараў апынуліся яго чэшскія сваякі.

Баляслаў лічыў перш за ўсё на каралеўскую карону, якую абяцаў яму Атон ІІІ. Аднак тым часам у Рыме пачалося паўстанне і з „вечнага горада” прагналі імператара і залежнага ад яго папу. Усе намаганні Баляслава аказаліся дарэмнымі. У 1002 г. памёр, праўдападобна атручаны, Атон ІІІ. Улада ў Нямеччыне апынулася ў руках баварскага князя, набожнага Генрыха ІІ, які пасля смерці быў прызнаны святым.

Святы Генрых меў зусім іншую канцэпцыю еўрапейскага ладу. Інтэграцыю бачыў не на нейкіх ідэйных асновах, але на сіле нямецкай арміі. Быў большым рэалістам чым Атон, таму і нямецкія епіскапы пастараліся ўчыніць яго святым.

Баляслаў Храбры магчыма таксама быў бы святым, калі б стаяла за ім адпаведна моцная касцельная структура. Паводзіў ён сябе не горш за Генрыха. Зараз пасля змены кіраўніцтва ў Нямеччыне запрасіў у Кракаў дзеля нарадаў чэшскага князя Баляслава ІІІ Рыжага. Свайму госцю вылупіў вочы, а сам падаўся ў Прагу. Быў сынам чэшскай княгіні Дабравы, таму аб’явіў сябе чэшскім князем. Такім чынам інтэграваў Чэхію і Польшчу. Яго войска два гады да таго праводзіла ўз’яднальныя працэсы, што чэхі пабаяліся затраты ўсяе маёмасці. Восенню 1004 года пачалося там паўстанне і інтэграцыйны працэс быў спынены. Таксама не надта добра ішла інтэграцыя з Нямеччынай. Святы Генрых ІІ, які шчыра імкнуўся падпарадкаваць сабе краіну Баляслава, сустрэўся з выразна антыінтэграцыйнымі дзеяннямі польскага князя. Пра змаганні Баляслава са святым Генрыхам шмат раней вучылі на ўроках гісторыі. Сёння прыйдзецца напісаць нейкую больш слушную версію.

У 1018 г. князь Баляслаў таксама нанёс візіт у Кіеў, прадбачліва даў пачатак сяброўскім польска-ўкраінскім адносінам. Гал Ананім піша, што Храбры на працягу дзесяці месяцаў слаў золата ў Польшчу з кіеўскіх цэркваў. Як палітык „еўрапейскага фармату”, не толькі наведваў хрысціянскія святыні, але таксама яднаўся з мясцовымі элітамі. Найбольш вядомым дасягненнем князя ў гэтай галіне быў гвалт над Прадыславай — сястрой кіеўскага князя Яраслава. Пару гадоў раней маладзенькая Прадыслава адмовілася выйсці замуж за паўнацелага і пажылога ўжо князя Баляслава, паўстрымоўваючы такім чынам інтэграцыйныя працэсы на руска-польскім памежжы.

Спасылка на гісторыю тысячагадовай даўнасці для патрэб бягучай палітыкі мае адну станоўчую прыкмету — можна сказаць усё, што акурат у даны момант пажаданае. А праўда? А каму яна патрэбная!