Ніва № 18 (2294), 30 красавіка 2000 г.

Вяртанне Еўропы ў Беларусь

(...) Прыгожа літары выводзіць ён пяром,
Ўстаўляючы паміж іх чорнымі радамі
Чырвоную страку; усякімі цвятамі,
Рознакалёрнымі галоўкамі звяроў
І птах нявіданых, спляценнем завіткоў
Ён пакрашае скрозь — даволі ёсць знароўкі —
Свае шматфарбныя застаўкі і канцоўкі,
І загалоўкі ўсе, (...)

Мікола ВАЎРАНЮК

Дух Багдановічавага Перапісчыка лунае над выданнем „Annus Albaruthenicus” (Год Беларускі). Тоўстая ўпаковачная папера быццам пашарэлая вякамі, вокладка аздоблена архітэктурным і раслінным арнаментам, такія ж застаўкі і канцоўкі ды працавіта выведзеныя рукой мастака першыя літары тэкстаў — гэта, стылізацыя на найлепшае ў беларускім пісьменстве: створанае самім Францішкам Скарынам, ці хаця б бліжэйшымі нам асяродкамі кнігадрукавання: Супраслю і Заблудавам. У падобны спосаб выглядаў канон нашай новай літаратуры: „Жалейка” Янкі Купалы, „Вянок” Максіма Багдановіча, „Матчын дар” Алеся Гаруна.

Альманах выдала таварыства Villa Sokrates у Крынках. Галоўным рэдактарам выдання з’яўляецца гаспадар вілы, найбольш вядомы ў Польшчы беларускі пісьменнік Сакрат Яновіч. Мастацкая канцэпцыя і афармленне належаць сусветнай славы Лявону Тарасэвічу. Беларускі інтэлігент павінен кнігу купіць ужо з-за самых прозвішчаў. А яшчэ за яе выгляд — суровае хараство, карані якога глыбока ўпушчаны ў нашу традыцыю. Трэба купіць насуперак заяве рэдактара, што гэта перыёдык не для беларусаў, а для Еўропы.

„Год беларускі” друкуецца агулам на пяці мовах, але больш за палову старонак — па-беларуску. У перакладах прэзентуюцца не абы-якія творцы: Шарль Бадлер, Томас Гардзі, Уістан Х’ю Одэн, Эмілі Дыкінсан, Віктар Гюго, Уільям Батлер Ейтс, Ісак Башэвіс Зінгер. І гэта найлепшае, што ёсць у альманаху. Хоць запярэчвае ўводнаму слову рэдактара: Арыентуемся не на шэдэўры, а на пульс літаратурнага жыцця нашага часу. Гэтага пульсу няма.

Па-нямецку салідны і цяжкі пералік Норберта Рандава імёнаў беларускай літаратуры ад Еўфрасінні Полацкай да Алеся Салаўя, нарысы на французскай мове Вірджыніі Шыманец пра месца Васіля Быкава і Святланы Алексіевіч (перакладаных з рускай мовы) над Сенай ды Арнольда Макміліна, на ангельскай, пра горкую лірыку вайны і беларускай вёскі ў прозе Івана Пташнікава — гэта ў зборніку ўсё пра беларускую літаратуру напісанае заходнееўрапейскімі аўтарамі. Ёсць яшчэ італьянскі тэкст польскага пісьменніка Яўгена Кабаца пра чэрпанне польскай літаратурай жыццёвых сіл на ўсходзе. І невядома чаму перакладзены з польскай на ангельскую — з аднае еўрапейскае мовы на другую — артыкул Юркі Трачука пра Наталлю Арсенневу. Які, зрэшты, не тлумачыць англамоўнаму чытачу феномену адной з найвялікшых нашых паэтак.

Незразумелая таксама канцэпцыя біяграмаў пад рознамоўнымі тэкстамі па-беларуску. Немец, француз ці італьянец, каб даведацца нечага пра аўтара артыкула — хоць выданне і бібліяфільскае, але трапіць яно ў рукі не адных аўтараў — мусіць вывучыць беларускую мову.

Сённяшняя літаратура злёгку пульсанула, мабыць, толькі ў перакладзенай Норбертам Рандавам на нямецкую мову паэзіі Яна Чыквіна, Лявонам Баршчэўскім, на беларускую, п’есе італьянкі Крыстыяны Мольдзі Равены „Першы сад, што размаўляе”, ці абеларушаных Сакратам Яновічам вершах выхадца з Усходняй Прусіі Германа Вішната.

З пастаўленых рэдакцыяй дзвюх мэт, дзеля якіх выдаецца гадавік — прыжывання беларускага ў шырокім свеце і таго ж свету прыжывання ў беларускім — у першым нумары ажыццяўляецца толькі другая. У Еўропе кніга не мае адрасата. Па крысе для кожнага, гэта тое самае, што нікому. Прыгожа збудаваная Вавілонская моўная вежа эфектная, але ці эфектыўная?